Alternatywne, bezpłatne systemy operacyjne sprawdzą się niemal w każdym netbooku. Pod warunkiem, że skorzystamy ze stabilnych wersji, a nie rozwojowych wersji beta.
Netbook nie musi działać przy wykorzystaniu Windows XP/Vista/7, chociaż to właśnie jakaś wersja systemu Microsoftu jest najczęściej instalowana przez producenta.
Miłośnik alternatywnych rozwiązań ma przed sobą wiele ciekawych możliwości. Ostrzegamy jednak: podejrzanie często system instalowany przez producenta okazuje się najwygodniejszy, a zabawa z alternatywnymi systemami bywa nie tyle źródłem technologicznej ekscytacji, ile kłopotów.
Osobom chcącym wypróbować egzotyczne systemy operacyjne dla netbooka zalecamy wcześniejsze skorzystanie z dostarczonych na naszym DVD maszyn wirtualnych. Lepiej wypróbować system operacyjny na powolnej maszynie wirtualnej, niż zainstalować od razu na netbooku, pozbyć się Windows, a potem żałować. Dlaczego w takim razie warto spróbować? Cóż, powód najważniejszy: wszystkie prezentowane systemy są bezpłatne!
Jak przetestować i zainstalować alternatywny system dla netbooka? Do testowania nieznanego systemu polecamy wykorzystanie maszyny wirtualnej i emulatora Qemu. Qemu jest nieco wolniejszy od Microsoft Virtual PC czy produktów Vmware, ale ma zalety - da się łatwo konfigurować i jest rozpowszechniany jako open source.
Aby przetestować opisywane dalej systemy operacyjne wystarczą dwa kliknięcia w interfejsie naszej płyty, a wybrany system zostanie uruchomiony właśnie za pomocą Qemu.
Właściwa instalacja systemu bywa kłopotliwa: pakiety instalacyjne są dostarczane często w postaci pliku ISO, który można łatwo nagrać na CD jako bootowalną płytę instalacyjną, ale... wiele netbooków nie ma napędu CD/DVD!
W takim przypadku należy przygotować bootowalną wersję instalacyjną systemu na przenośnej pamięci USB. Do tego celu najlepiej użyć programu UNetbootin 4.2.2. UNetbootin pozwala utworzyć bootowalne USB z pliku ISO, aplikacja potrafi też pobrać ISO dla wybranej dystrybucji Linuksa z Internetu i automatycznie zapisać w formie bootowalnej na pamięci USB.
Chrome OS to system operacyjny stworzony przez Google, ciągle pozostający w fazie rozwoju. Przeznaczony jest dla netbooków, a jego główną cechą jest przeniesienie niemal funkcji w "chmurę": system operacyjny pełni tylko rolę pośrednika między użytkownikiem a aplikacjami sieciowymi. Rozwiązanie takie jest nowatorskie, a nawet zbyt nowatorskie - przenośny komputer powinien nadawać się do użytku także bez dostępu do Internetu. Chrome OS w obecnej postaci nie nadaje się do codziennego użytku, ale można już dostrzec i docenić zalety systemu od Google. Chrome OS jest bardzo szybki, system startuje w rewelacyjnie krótkim czasie. W systemie nie ma tradycyjnego pulpitu, niemal cały ekran wypełniają karty zmodyfikowanej przeglądarki Chrome. Uwaga: można spotkać zamienne używanie nazw Chrome OS i Chromium OS. Chrome OS to system rozwijany oficjalnie przez Google, natomiast Chromium OS to nazwa otwartej wersji Chrome OS, udostępnionej na licencji BSD.
Jeszcze jeden system operacyjny od Google - Android - przeznaczony jest przede wszystkim do obsługi telefonów komórkowych. Android doczekał się stabilnych, oficjalnych wersji i jest fabrycznie instalowany w kilku typach telefonów. Może też być zainstalowany i uruchomiony na netbooku, gdzie spisuje się zaskakująco dobrze. Najlepszym rozwiązaniem wydaje się wypróbowanie wersji Live, niewymagającej instalacji (plik ISO publikujemy na DVD). Android ma naprawdę spore możliwości. Mimo iż to system do telefonu komórkowego, posiada funkcje, o których Chrome OS może tylko pomarzyć. Android oferuje kilka wirtualnych pulpitów, na których można umieszczać skróty do aplikacji, foldery czy widżety (np. zegarek). Jest też mocno powiązany z usługami Google: telefon czy netbook z tym systemem daje się w kilka chwil zintegrować z kontem Gmail, domyślną wyszukiwarką jest oczywiście Google Search, do dyspozycji użytkownika jest także komunikator Google Talk.
Slax to system dla netbooków skrojony na bazie dystrybucji Linux Slackware. Jest dziełem jednej osoby - Czecha Tomáša Mateˇjíeˇka. Już z tego względu system zasługuje na uwagę. Slax dostępny jest w kilku odmianach, a każdy potencjalny użytkownik może łatwo i szybko wyklikać własną odmianę Slaksa. Wystarczy odwiedzić oficjalną stronę systemu, skorzystać z opcji Build Slax i zaznaczyć aplikacje, których chcemy używać. Trzeba przyznać, to naprawdę innowacyjne rozwiązanie! Slax może okazać się doskonały dla netbooka, system jest oparty na stabilnej dystrybucji i może być z powodzeniem wykorzystywany do codziennej pracy, a nie tylko w charakterze eksperymentu.
Jolicloud to system również oparty na Linuksie, ciągle będący w wersji rozwojowej. Projektowany jest pod kątem szybkiej instalacji i szybkiego startu systemu. Domyślna instalacja zawiera sterowniki, które pozwalają korzystać z sieci bezprzewodowej, Bluetooth i modemów 3G. Pośród innych systemów Jolicloud wyróżnia się wbudowanymi rozwiązaniami wykorzystującymi "chmurę", między innymi funkcjami tworzenia kopii zapasowych danych na zdalnych serwerach. Ma też dość nietypową architekturę: system zbudowany został na podstawie Ubuntu, wykorzystywane są także niektóre pakiety Chromium OS. W Jolicloud jest też możliwość uruchamiania aplikacji dla Windows - za pomocą Wine.
Moblin jest kolejną linuksową propozycją dla netbooka. System został początkowo stworzony z myślą o platformach sprzętowych na procesorze Intel Atom, ale obecnie obsługiwane są też Core 2 Celeron. Moblin został stworzony specjalnie na potrzeby małych komputerów i małych ekranów, system zaprojektowano pod kątem wydajności i wygodnej pracy. Zamiast tradycyjnego pulpitu Moblin oferuje system kart - podobnie nieco do Chrome OS. System jest dopracowany, elegancki i gruntownie przetestowany m.in. na Acer Aspire One, ASUS eeePC 901, 1000H, Dell Mini 9, MSI Wind, Lenovo S10 i Samsung NC10.
Miętowa odmiana Linuksa ma wiele zalet, nietypowo jako pierwszą wymieńmy prężnie działającą polską grupę rozwijającą Linux Mint. Mint został przystosowany do działania w małych rozdzielczościach i na słabszych komputerach - właśnie takich jak netbooki. Twórcy tej dystrybucji odchodzą też od czysto linuksowego podejścia do świata - domyślna instalacja Linux Mint pozwala uruchamiać aplikacje z Windows (przez Wine), obsługiwane są formaty plików typowe dla Windows. Co ważne, najczęściej obywa się bez walki ze sterownikami - Mint obsługuje znakomitą większość komponentów sprzętowych w netbookach.
