Pewne prawa dozwolone

W jaki sposób zapewnić twórcom w Internecie najlepszą ochronę ich praw przy jednoczesnym, możliwie jak najszerszym dostępie do ich dzieł? Odpowiedź wydaje się prosta - skorzystanie z licencji typu Creative Commons. Wyjaśniamy pokrótce co to takiego.

Wszelkie prawa zastrzeżone - tę formułkę kojarzy zapewne większość naszych czytelników. Nie da się ukryć, że w obecnej postaci prawo autorskie, czyli ogół praw przysługujących autorowi danego dzieła (przykładowo utworu muzycznego, filmu, książki, strony internetowej, czy zdjęcia) jest coraz bardziej restrykcyjne. Zazwyczaj za dzieło chronione prawem autorskim musisz zapłacić i możesz je wykorzystywać w bardzo ograniczonym zakresie, w zasadzie jedynie na użytek własny bez możliwości swobodnego udostępniania. Sytuacja komplikuje się jeszcze bardziej, jeśli jako twórca chcesz dotrzeć ze swoim dziełem do jak najszerszego kręgu odbiorców, a jednocześnie mieć pewność skutecznej ochrony podstawowych praw.

Legalna alternatywa?

Amerykańska organizacja pozarządowa typu non-profit o nazwie Creative Commons, założona w 2001 roku przez ekspertów, naukowców, przedsiębiorców oraz zwykłych entuzjastów postawiła sobie za cel jedno zadanie: przygotowanie zrównoważonego i logicznego systemu licencji, który z jednej strony będzie skutecznie chronił autora danego dzieła, a z drugiej strony pozwalał na zdecydowanie szerszy dostęp do dóbr kultury. Zamierzenie udało się zrealizować z końcem 2002 roku, kiedy pojawił się pierwszy zbiór licencji do publicznego użytku.

Jeśli twórca decyduje się na zachowanie niektórych praw do swojego dzieła, a przy tym zależy mu na jak najszerszej dystrybucji, może właśnie wykorzystać jedną z licencji Creative Commons. Trzeba w tym miejscu zaznaczyć, że owe licencje zostały przygotowane z myślą o różnego typu zasobach (strony WWW, zdjęcia, muzyka, literatura, filmy, materiały edukacyjne) specjalnie pod kątem ich publikacji w Internecie. Ich treść w pierwszej kolejności została dostosowana do prawa amerykańskiego. Aby mogły być stosowane w innych krajach, konieczne stało się powołanie do życia specjalnego projektu o nazwie iCommons (ang. International Commons), którego uczestnicy zajęli się tłumaczeniem i adaptacją licencji do prawa poszczególnych państw. Pod koniec 2004 roku do iCommons przyłączyła się również Polska, w wyniku czego w naszym kraju powstał oddział organizacji o nazwie Creative Commons Polska.

Świadom praw i obowiązków…

Creative Commons oferuje w sumie sześć licencji podstawowych (składają się na nie cztery licencje standardowe oraz kombinacje licencji z dodatkowymi warunkami udostępniania). Stałym elementem wszystkich licencji CC jest tzw. uznanie autorstwa, czyli przywołanie nazwiska lub pseudonimu twórcy w określony przez niego sposób. Konieczne jest także poinformowanie o licencji, na której dany utwór jest udostępniany (może to być odnośnik do pełnego tekstu licencji CC). Do tej pory ukazały się trzy wersje CC: 1.0, 2.0 oraz 2.5.

1. Uznanie autorstwa

W ramach tej licencji dozwolone jest kopiowanie, rozpowszechnianie, odtwarzanie i wykonywanie danego utworu. Wolno również tworzyć tzw. utwory zależne, czyli powstałe na podstawie utworu chronionego licencją (tłumaczenie, aranżacja muzyczna, adaptacja sceniczna, beletryzacja, adaptacja filmowa, adaptacja dźwiękowa, reprodukcja artystyczna, streszczenie, skrócona wersja lub inne modyfikacje i przekształcenia). Dodatkowo można wykorzystywać utwór do celów komercyjnych.

2. Uznanie autorstwa - bez utworów zależnych

Podstawowe założenie tej licencji jest bardzo podobne do poprzedniej z jednym zastrzeżeniem: na podstawie utworu objętego licencją nie można tworzyć żadnych utworów zależnych. Można go zatem kopiować, rozpowszechniać i odtwarzać, ale jedynie w niezmienionej postaci.

3. Uznanie autorstwa - użycie niekomercyjne - bez utworów zależnych

W treści licencji wyraźnie zaznaczono możliwość kopiowania, rozpowszechniania i odtwarzania z pewnymi zastrzeżeniami: nie wolno wykorzystywać utworu do celów komercyjnych i tworzyć na jego podstawie utworów zależnych.

4. Uznanie autorstwa - użycie niekomercyjne

Licencja ta jest bardzo podobna do pierwszej z przedstawionych. Dozwolone jest zatem kopiowanie, rozpowszechnianie i odtwarzanie utworu objętego licencją. Różnica polega na zakazie wykorzystywania utworu do celów komercyjnych.

5. Uznanie autorstwa - użycie niekomercyjne - na tych samych warunkach

Do podstawowej treści licencji zakładającej konieczność podania nazwiska lub pseudonimu autora utworu dodano dwa warunki. Jak zawsze dozwolone jest zatem kopiowanie, rozpowszechnianie i odtwarzanie utworu, jednak bez możliwości wykorzystywania go do celów komercyjnych. Jeśli dodatkowo tworzone są jakiekolwiek utwory zależne, muszą być rozpowszechniane na takiej samej licencji CC, jak pierwowzór.

6. Uznanie autorstwa - na tych samych warunkach

Ostatnia z licencji zakłada możliwość kopiowania, rozpowszechniania i odtwarzania utworu oraz pozwala na tworzenie utworów zależnych. Jedynym zastrzeżeniem w tym wypadku jest konieczność rozpowszechniania ich na takiej samej licencji CC, jak pierwowzór. Dozwolone jest komercyjne wykorzystywanie utworu.

Creative Commons przewiduje również możliwość zastosowania licencji dodatkowych.

Sampling

W ramach tej dodatkowej licencji CC dopuszcza się przykładowo użycie sampla z utworu i wykorzystanie go we własnym utworze, użycie fragmentu filmu, bądź fotografii do stworzenia własnego kolażu. Oczywiście, wszystkie powyższe działania wykonuje się na pewnych warunkach. Do dyspozycji oddano trzy warianty:

1. Sampling - dopuszczone jest używanie fragmentu utworu i modyfikowanie go w każdym celu poza reklamowym. Zabronione jest również kopiowanie i rozprowadzenie całego utworu;

2. Sampling Plus - zapis w tym wariancie wygląda bardzo podobniejak poprzedni, z wyjątkiem klauzuli o dopuszczeniu niekomercyjnego kopiowania i rozprowadzania całego utworu, przykładowo w sieci P2P;

3. Noncommercial Sampling Plus - dozwolone jest zmienianie i użytkowanie zmodyfikowanego fragmentu utworu, wyłącznie w celach niekomercyjnych. W ten sam sposób możliwe jest również kopiowanie i dystrybucja utworu.

Czy ja też mogę?

Jeśli chcesz publikować swoją twórczość na licencji CC, możesz tego dokonać na kilka sposobów. Oficjalny serwis internetowy Creative Commons Polska (http://www.creativecommons.pl ) ma specjalny odnośnik o nazwie Publikuj, którego przyciśnięcie spowoduje przeniesienie na stronę wyboru licencji. Wypełniasz tam stosowny formularz, określając warunki publikacji. System wybierze dla ciebie najodpowiedniejszą licencję. Kolejny etap zależy od tego, czy masz własną stronę WWW, na której zamierzasz publikować zasoby, czy chcesz skorzystać z jednego z ogólnodostępnych serwisów, z którymi Creative Commons ma podpisane stosowne umowy. W pierwszym wypadku otrzymujesz kod do wklejenia na swoją witrynę. Dzięki niemu pojawi się stosowny znaczek ("Pewne prawa zastrzeżone") wraz z informacją o licencji. Kod zawiera również specjalne metadane, dzięki którym wyszukiwarki internetowe będą mogły indeksować i szybko odnaleźć twoje zasoby po wpisaniu zapytania o materiały na licencji CC. Jeśli nie masz własnej strony WWW, skorzystaj z odnośników umieszczonych po prawej stronie. Dzięki nim uzyskasz licencje na muzykę, filmy, zdjęcia, zawartość blogów internetowych. Znajdziesz tam również poradniki, które pokażą ci, jak opublikować dzieło w różnych serwisach internetowych oraz sieciach bezpośredniej wymiany plików.

Możesz, ale…

Zanim zdecydujesz się na publikowanie na licencji CC. Upewnij się, że twórczość, którą chcesz nią objąć kwalifikuje się do ochrony prawem autorskim. Warto w tym celu zajrzeć do Ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Musisz być również pewien, że sam posiadasz prawa do danego utworu. Jeśli jesteś jego jedynym autorem, sprawa jest prosta. Gdy jest inaczej, do ciebie należy uzyskanie odpowiedniej zgody na objęcie licencją danego dzieła. Niewątpliwą zaletą Creative Commons jest brak formalności. Nie musisz podpisywać jakichkolwiek umów i rejestrować się. Organizacja nie prowadzi rejestru licencjonowanej twórczości i nie pobiera od licencjodawców żadnych opłat. Tekst licencji dostępny jest w trzech formach: w przystępnym podsumowaniu, które nie wymaga od użytkownika znajomości prawa, w pełnej wersji przeznaczonej dla prawników, a także w formie wspomnianych wcześniej metadanych.

Ilustracje oraz niektóre informacje do niniejszego tekstu zostały zaczerpnięte z oficjalnej strony internetowej Creative Commons Polska (http://www.creativecommons.pl ), która udostępnia treść na licencji Creative Commons Uznanie Autorstwa 2.5 Polska (http://creativecommons.org/licenses/by/2.5/pl/ ).