Skoro nie DDR4, to co? Jaka pamięć do Ryzen 7000 - sprawdzamy i podpowiadamy

Dodatkowo AMD zaprezentowało rozwiązanie kryjące się pod nazwą EXPO. Jednak czy tego potrzebujemy? Czym się kierować przy wyborze nowej pamięci? Postanowiliśmy przyjrzeć się szerzej temu aspektowi.

JEDEC, XMP, EXPO – o co chodzi ze standardami?

Na pewno podczas przeglądania ofert w sklepach, sprawdzaniu specyfikacji czy recenzji modułów natraficie na powyższe określenia. Jednak co one właściwie oznaczają?

Zobacz również:

• 7 tanich sposobów na mocne podrasowanie Twojego PC
• Znowu się pomyliłem? Najlepszy procesor do gier to wcale nie Core i5

JEDEC to skrót od Joint Electron Device Engineering Council Solid State Technology Association. Jest to organizacja zajmująca się normalizacją, handlem i inżynierią półprzewodników. Jako grupa zrzeszająca wielu producentów pamięci bazujących na półprzewodnikach, jej główny zadaniem jest określenie standardów pracy pamięci. Te są określane dla każdej generacji modułów i wszyscy producenci muszą ich przestrzegać. W przypadku gdy mówimy o JEDEC, to standard określający pojedynczy podstawowy zestaw timingów (opóźnień) dla określonej częstotliwości, przy której pamięć będzie działać po zainstalowaniu na komputerze. Oprócz głównego profilu, który zwykle jest wskazany w charakterystyce produktu, istnieje kilka dodatkowych (ukrytych). Są potrzebne, aby pamięć mogła pracować na niższych częstotliwościach (jeśli płyta główna nie obsługuje wysokich). Normy JEDEC nie oznaczają jednak maksymalnego taktowania pamięci RAM, podobnie jak częstotliwości pracy kontrolera.

XMP (Extreme Memory Profile) to zestaw parametrów po podkręceniu, który został dokładnie przetestowany w fabryce specjalnie dla Twojego modelu pamięci. Standard ten został opracowany przez Intela i jest obsługiwany przez wybrane płyty główne dla tych jednostek. Zapisane profile nie spełniają jednak żadnych norm, a jedynie oferują najlepsze parametry wybrane przez producenta. Oznacza to, że wybierając profil w ustawieniach BIOS-u, uzyskasz w łatwy i bezpieczny sposób na dodatkową wydajność wynikającą z przetaktowania. W przeciwieństwie jednak do JEDEC, nie jest obsługiwany przez wszystkie modele płyt głównych. Aby to umożliwić, Twoja płyta główna musi również obsługiwać profile XMP.

EXPO (EXtended Profiles for Overclocking) to wbudowane profile podkręcania pamięci DDR5 dla platformy AM5. Zasada działania jest niemal identyczna jak w przypadku profili Intel XMP. Tym razem jednak AMD zdecydowało się na stworzenie zupełnie osobnego standardu, a nie - jak miało to miejsce w przypadku DDR4 - na interpretacji XMP przez BIOS do D.O.C.P. Według czerwonych włączenie EXPO może spowodować jedenastoprocentową poprawę wydajności w grach czy aplikacjach.

Z tego, co sami zauważyliśmy podczas naszych testów, profile EXPO nie tylko odpowiadają za ustawienia timingów, czy podstawowych napięć zasilania modułów. Po ich wczytaniu zostają również wybrane odpowiednie ustawienia dla kontrolera, tak byśmy przypadkiem nie doświadczyli żadnych niestabilności. Pokrywa się to z wcześniejszymi zapewnieniami ze strony AMD, że zestawy EXPO są specjalnie zoptymalizowane pod kątem procesorów Ryzen 7000.

Jak działa XMP na platformie AMD?

Wiemy już, że teoretycznie najlepszą wydajność naszego procesora Ryzen 7000 osiągniemy, kiedy zainstalujemy pamięć DDR posiadającą profil EXPO. Czy to znaczy, że moduły stworzone z myślą o jednostkach Intela w ogóle nie działają na płytach z gniazdem AM5? Na szczęście nie. Większość producentów w specyfikacjach umieszcza informacje o wsparciu dla obu standardów. Jednak jak to wygląda w praktyce?

Sięgnęliśmy po jedne z lepiej podkręcających się modułów, które mamy na stanie w naszym laboratorium testowym – G.Skill Trident Z5. Pamięci te obsługują profile XMP 3.0 i zostały wypuszczone na premierę procesorów Alder Lake. Oznacza to, że opuściły one fabrykę, zanim jeszcze powstała specyfikacja dla platformy od AMD, co tym bardziej mogło stanowić problem dla płyty głównej AsRock X670E Taichi.

Po instalacji kości w gniazdach, komputer uruchamia się normalnie. Co prawda domyślnie, jak w przypadku każdej pamięci RAM, zostaje wczytany profil JEDEC, w tym wypadku 4800 MHz CL40. Następnie przechodzimy do zakładki OC Tweaker (w przypadku płyty Asrock, inne konstrukcje mogą mieć tę opcję inaczej nazwaną), gdzie zyskujemy dostęp do opcji podkręcania. Tutaj wczytujemy widoczny profil XMP, resetujemy komputer i.... nic się nie zmieniło? Ale jak to? O ile profil XMP ustawia timingi i napięcie zasilania dla samych modułów, to w przypadku posiadanej przez nas płyty nie ingerował w dodatkowe napięcia pracy kontrolera pamięci znajdującego się w procesorze. Po ręcznym ustawieniu tych parametrów komputer uruchamia się już prawidłowo, z ustawioną częstotliwością dla DDR5. Być może w późniejszych wersjach BIOS sama płyta będzie już ustawiała napięcia za nas. Trudno jest nam też określić jak współpraca z modułami XMP wygląda na konstrukcjach innych producentów, ponieważ jeszcze nie mieliśmy okazji ich przetestować.

Prędkość jest najważniejsza?

Podobnie jak w przypadku platformy AM4, AM5 posiada szynę Infinity Fabric. Ta na szczęście została oddzielona od kontrolera pamięci. Oznacza to, że nie jest już konieczne utrzymywanie stosunku 1:1:1 między zegarem Infinity Fabric Clock (FCLK), zunifikowanym zegarem kontrolera pamięci (UCLK) i zegarem pamięci. Zamiast tego zaleca się użytkownikom pozostawienie FCLK na automatycznym ustawieniu i przetaktowanie modułów DDR5 i kontrolera pamięci w stosunku 1:1.

Niestety - możliwości pracy kontrolera nie są ograniczone. Tak zwany “idealnym punktem” będzie częstotliwość efektywna pracy pamięci wynosząca ok. 6000 MHz. Nawet przy tak wysokiej, zegar sterownika ma pracować w trybie sychronicznym (UCLK = 3000 MHz). Po przekroczeniu tej granicy zmuszeni jesteśmy skorzystać z przelicznika 2:1, co odbije się negatywnie na opóźnieniach pamięci - identycznie, jak miało to miejsce w przypadku platformy AM4.

Jednak czy naprawdę potrzebujemy tak szybkich modułów? Cóż, postanowiliśmy to sprawdzić. W tym celu wykonaliśmy testy na naszej redakcyjnej platformie testowej. Sprawdziliśmy, jaką wydajność uzyskamy przy ustawieniach zgodnych ze specyfikacją JEDEC, po wczytaniu profilu XMP i EXPO, jak i po ręcznym OC pamięci dedykowanym platformie Intela.

Jak widać na powyższych wykresacgh, szybsza pamięć zapewnią dużą przewagę nad modułami parującymi zgodnie ze specyfikacją JEDEC. Różnice zauważymy zarówno w grach, jak i w programach. Niestety, nie udało nam się uzyskać stabilnej pracy z wyższą częstotliwością niż 6000 MHz.

Wielkość ma znacznie?

Mimo, że w sprzedaży dostępne są zestawy DDR5 i pojedyncze moduły (nawet od pojemności 8 GB), to odradzamy ich zakup. Skutecznie mogą one ograniczyć rozbudowę w przyszłości - ponieważ trudniej dokupić identyczne kości - a i nie ma co liczyć na ich późniejszą odsprzedaż. Z racji tego, że największą wydajność uzyskamy w przypadku pracy w trybie dual channel, warto od razu zdecydować się na 32 GB kit (2 x 16 GB).

Dlaczego? Musimy pamiętać o ograniczeniach platformy. Niektórzy producenci płyt w specyfikacji umieszczają dodatkową informację o maksymalnej obsługiwanej częstotliwości pracy, zależnie czy wykorzystujemy moduły single rank czy dual rank (kości umieszczone po jednej czy po dwóch stronach) oraz od ilości obsadzonych slotów.

Z ciekawości sprawdziliśmy wszystkie posiadane przez nas redakcji zestawy o pojemności 32 GB. I są to moduły jednostronne (1R), czyli nawet w przypadku ich przyszłej rozbudowy nie powinniśmy mieć problemów z pracą z wyższą częstotliwością.

Dodatkowo połączyliśmy zestaw dedykowany dla platformy AMD G.Skill Trident Z5 Neo 6000 MHz z posiadającym profil XMP G.Skill Trident Z5 6800 + (oba zestawy wykorzystują kości SK Hynix). Płyta Taichi bez problemów uruchomiła 64 GB pamięci RAM, które pracowały z częstotliwością 6000 MHz.

To jaką pamięć wybrać?

Jak pokazały nasze testy, nie musicie celować w najwyższą prędkość. Nawet moduły pracujące z częstotliwością 5600 MHz zapewniają dużą przewagę nad podstawowymi modelami 4800 MHz.

Najlepsze osiągi oraz bezproblemową pracę gwarantują na pewno moduły wyposażone w profil EXPO. Tutaj bez chwili zastanowienia polecamy posiadane przez nas w redakcji moduły G.Skill Trident Z5 Neo. Jednak i inni producenci na pewno przygotują dedykowane dla platformy AMD zestawy. Warto przejrzeć na pewno ofertę Kingstona, Patriota, Adaty, Lexara czy Corsaira.

Jeżeli jednak nie przeraża was konieczność ręcznego ustawienia parametrów, nic nie stoi na przeszkodzie, by zdecydować się na szerzej dostępne zestawy pamięci dedykowanych konstrukcji Intela. Pamiętajcie, że pod radiatorem i tak znajdują się te same kości, produkowane przez Microna, Samsunga bądź SK Hynix.