Tak hartowała się Sieć

Zanim w naszym kraju pojawił się Internet, od kilkunastu lat trwały prace i eksperymenty związane z łączeniem komputerów. Internet stał się ostatecznie zwycięzcą zmagań rozmaitych rozwiązań, o czym zadecydowały przede wszystkim względy techniczne.

Protoplaści Internetu

Jeszcze w latach 80. zaczęły się rozwijać rozmaite projekty krajowych sieci akademickich opartych na innych protokołach. Pod koniec lat 70. zaczęto budować Międzyuczelnianą Sieć Komputerową (Gliwice, Warszawa, Wrocław), która liniami telefonicznymi łączyła polskie superkomputery Odra, a korzystano z protokołu X.25. Dobre doświadczenia MSK stały się zachętą do utworzenia w 1986 roku Krajowej Akademickiej Sieci Komputerowej (KASK), łączącej regionalne sieci akademickie z sieciami komputerowymi - również z wykorzystaniem protokołu X.25. W każdym regionie zamierzano dołączyć pewną liczbę sieci LAN. Sieć nie była jednak połączona ze światem, a trudności techniczne, przede wszystkim z uzyskaniem sprawnych linii telefonicznych, spowodowały, że nie była to w pełni funkcjonalna sieć. Pojawienie się możliwości podłączenia do międzynarodowej sieci Bitnet spowodowało wstrzymanie dalszych prac nad KASK.

Technika i polityka

W 1981 roku powstała na świecie konkurencyjna dla Internetu sieć rozległa Bitnet działająca na serwerach IBM z systemem operacyjnym VM, natomiast łączność oparta była na łączach stałych z protokołem komunikacyjnym COM. Jej europejską odnogą była sieć EARN, a jeszcze w 1987 roku podłączyły się do niej dwa polskie ośrodki naukowe. W sierpniu 1988 roku powstała lista dyskusyjna na temat przyłączenia Polski do Bitnetu.

Koniec lat 80. obfitował w ważne wydarzenia przybliżające nas do światowej sieci w jej współczesnej postaci. Trzeba pamiętać, że jeszcze zimą 1989 roku rozpoczęły się rozmowy Okrągłego Stołu, których wyniki oznaczały ostateczny demontaż upadającego systemu polityczno-ekonomicznego. Przestawały praktycznie istnieć urzędowe ograniczenia na technologie informatyczne, a jeszcze w drugiej połowie lat 80. władza, w obawie przed rozwojem podziemnego rynku wydawniczego, utrudniała prywatny import komputerów. Z chwilą utworzenia pierwszego rządu niekomunistycznego zaczęliśmy być inaczej traktowani przez Zachód, który dysponował narzędziami informatycznymi. Jeszcze w 1989 roku prezydent George Bush (senior) zaczął rozważać przyłączenie odzyskujących wolność krajów komunistycznych do światowych sieci komputerowych, a w lutym 1990 roku organizacja COCOM zniosła większość ograniczeń na sprzedaż technologii informatycznych do byłych krajów komunistycznych, m.in. wyraziła zgodę na przyłączenie Polski do Bitnetu. Pozostałe zniknęły w kolejnej dekadzie, a dotyczyło to m.in. systemów szyfrowania transmisji w przeglądarkach i innym oprogramowaniu.

Z chwilą, gdy zniknęły lub zostały znacznie ograniczone przeszkody natury politycznej, rozwój sieci był już tylko funkcją błyskawicznie rosnących potrzeb użytkowników (w pierwszej kolejności środowisk naukowych), umiejętności technicznych oraz możliwości ekonomicznych. Jak się wydaje, to właśnie potrzeby akademickie decydowały o przyłączaniu kolejnych ośrodków miejskich do Bitnetu, a w ich ramach wyższych uczelni, które najżywiej interesowały się dostępem do światowych zasobów.

17 maja 1990 roku Polska została przyłączona do sieci EARN. Natomiast 17 lipca powstał pierwszy polski serwer PLEARN i była to data formalnego podłączenia Polski do sieci Bitnet, jednak w następnych latach zasoby sieci zostały wchłonięte przez Internet i uległa ona wygaszeniu - przyczyny były przede wszystkim techniczne (ograniczony do e-maila zakres usług i przywiązanie do jednej platformy). Serwer PLEARN, działający w Centrum Komputerowym Uniwersytetu Warszawskiego, został ostatecznie zamknięty w 2000 roku, jednak nie sposób nie zauważyć, że odegrał on istotną rolę w budowaniu społeczeństwa sieciowego - to na nim umieszczony był listserver, gdzie powstawały pierwsze polskie grupy dyskusyjne, z niego także ekspediowane były czasopisma elektroniczne: Wieści i Pigułki.

NASK

Bardzo ważnym momentem w historii polskich sieci, a szczególnie Internetu, było powstanie instytucji o nazwie Naukowa i Akademicka Sieć Komputerowa. W lutym 1991 roku nieistniejąca jeszcze formalnie NASK zorganizowała konferencję naukową, której tematem był aktualny stan integracji polskich ośrodków z Bitnetem i propozycja wdrożenia protokołu IP jako podstawy kolejnej sieci międzyuczelnianej. W kwietniu instytucja została formalnie powołana do życia, zaś jej celem stało się zarządzanie już istniejącymi sieciami akademickimi (sieci X.25, Bitnet, Decnet i Internet), rozwój sieci opartych na protokole internetowym i świadczenie usług sieciowych. W pierwszym roku istnienia miały miejsce przede wszystkim działania prowadzące do przyłączenia Polski do Internetu (ze znanym powszechnie połączeniem w sierpniu 1991 z Kopenhagą, choć dokumenty mówią, że były już wcześniejsze połączenia za pomocą tego protokołu - patrz: ramka).

Świat BBS-ów

Oprócz potrzeb akademickich coraz energiczniej dochodziły do głosu sieciowe potrzeby i wymagania zwykłych użytkowników. Już w latach 80. powstawały w Polsce pierwsze BBS-y

(Bulletin Board System), idąc w ślad za rozprzestrzeniającą się od 1978 roku falą zachodnich BBS-ów, których powstanie wyprzedziło nawet komputery osobiste.

Pierwszym polskim BBS-em był serwis założony w 1986 roku przez Tadeusza Wilczka i Tomasza Zielińskiego (założycieli wydawnictwa komputerowego Lupus), ale działał on jedynie kilkanaście godzin na tydzień. Pierwszym polskim BBS-em, który za pośrednictwem sieci FidoNet uzyskał połączenie ze światem, był gdański BBS założony we wrześniu 1986 roku przez Jacka Szelożyńskiego i działający non-stop. Połączenie z węzłem holenderskim zostało uzyskane wiosną 1987 roku, a więc wtedy, gdy powoli dogorywał już stary system polityczny i ekonomiczny kraju. W tym samym czasie Szelożyński, Jan Stożek (późniejszy administrator sieci Lupusa) i kilka innych osób założyli polski region sieci FidoNet. Co ciekawe, rok później ten sam Stożek założył w Moskwie Kremlin BBS - jeden z pierwszych serwisów tego rodzaju w stolicy ówczesnego ZSRR. Z ciekawych wydarzeń warto jeszcze odnotować pierwszą polsko-polonijną konferencję BBS-ów pod nazwą Polish echo, która miała miejsce 26 października 1987 roku.

BBS-y zyskiwały sobie popularność nie tylko wśród miłośników komputerów, ale i wśród krótkofalowców. Koniec lat 80. to okres ich szybkiego rozwoju, który trwał aż do połowy lat 90., do momentu utworzenia przez TPSA numeru dostępowego do Internetu - słynnego 202122, który pojawił się w 1996 roku.

Jak podaje Wikipedia, w każdym większym mieście w Polsce było po kilka-kilkanaście BBS-ów (w okresie szczytowej popularności w połowie lat 90. - do 300 węzłów), w których można było wymieniać informacje i dyskutować, ale przede wszystkim pobierać oprogramowanie. BBS-y oferowały wiele bezpłatnego oprogramowania, ale trudno też nie dostrzec, że obok powstających wszędzie giełd komputerowych były też źródłem pirackich programów, czym się wtedy praktycznie nikt nie przejmował. Dopiero w latach 90., pod wpływem głosów polskich specjalistów i nacisku zachodnich firm wchodzących na nasz rynek z legalnym oprogramowaniem, powstała ustawa penalizująca piractwo, co stało się pierwszym krokiem na długiej, trwającej lata drogi do ucywilizowanego rynku.

Szczególnie dobrze znanymi BBS-ami były serwisy oferowane przez rozwijającą się szybko prasę komputerową, z których szczególną popularność zyskały sobie BBS-y Bajtka, Chipa, Top Secret, PCkuriera, ale też kilka innych. Bardzo znanym BBS-em, który zyskał sobie popularność także z przyczyn pozatechnicznych, był Maloka BBS, którego założycielem był w 1994 roku Stanisław Tymiński - polonus z Kanady, który startował dwukrotnie w wyborach prezydenckich. Był to pierwszy komercyjny BBS w Polsce, a - co ciekawe - jako pierwszy dawał Polakom dostęp do sieci Internet - początkowo z szybkością 9600 b/s, potem 64 kb/s, czyli tysiąckrotnie wolniej niż dość popularne już dzisiaj łącza dla osób prywatnych.

Artykuł pochodzi z raportu specjalnego PC World "Internet PL. 20 lat Internetu w Polsce". Wydanie można pobrać bezpłatnie ze strony pcworld.pl/internet.