Wirtualne studia

Termin e-learning odnosi się do stosowania w edukacji technologii elektronicznej, która staje się coraz bardziej popularna. Co ciekawe, tego typu metody wykorzystywane były w nauczaniu już w latach 80. Organizacje korzystające wówczas z e-learningu, to m.in. Zachodni Instytut Psychologii Behawioralnej (Western Behavioral Sciences Institute) czy Instytut Technologii w Nowym Jorku (New York Institute of Technology). Według raportu opracowanego przez Konsorcjum Sloan (Sloan Consortium), do 2003 roku liczba studentów używających platform e-learningowych w Stanach Zjednoczonych wynosiła ponad 1,9 mln. Jak wynika z badań tych samych specjalistów, w USA praktycznie wszystkie państwowe instytucje szkolnictwa wyższego i przeważająca większość odpłatnych szkół wyższych oferują zajęcia online.

W Polsce studia i zajęcia w internecie można znaleźć w ok. 30 z prawie 400 istniejących uczelni, m.in.: w Polskim Uniwersytecie Wirtualnym, Polsko-Japońskiej Wyższej Szkole Technik Komputerowych w Warszawie, Szkole Głównej Handlowej czy w Wyższej Szkole Zarządzania w Warszawie - The Polish Open University.

Kształcenie online regulowane jest rozporządzeniem Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dn. 2 listopada 2011 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie warunków, jakie muszą być spełnione, aby zajęcia dydaktyczne na studiach mogły być prowadzone z wykorzystaniem metod i technik kształcenia na odległość. Regulacja obowiązuje od 2 grudnia ubiegłego roku. Rozporządzenie to było przedmiotem licznych dyskusji, ponieważ nadal istnieje wymóg prowadzenia części zajęć na uczelni, co tym samym ogranicza kształcenie na odległość. Na studiach prowadzonych z wykorzystaniem internetu 40% zajęć musi się odbyć na uczelni. Przedstawiciele środowisk naukowych zaangażowanych w rozwój e-learningu w Polsce powołują się na przykład amerykański, gdzie stosowane jest wyłącznie nauczanie zdalne, łącznie z rejestracją i zdawaniem egzaminów. Jeśli chociaż jedne zajęcia odbywają się w siedzibie uczelni, nie mówimy o studiach online w pełni, a raczej o blended learningu.

Czym jest e-learning?

E-learning (często zwany "e-nauczaniem" lub "nauczaniem zdalnym") to forma kształcenia odbywająca się na odległość (czyli niezależnie od miejsca i czasu) za pośrednictwem mediów elektronicznych, takich jak intra- i internet, audio- i wideokonferencja, telewizja oraz telefonia komórkowa. Ważne jest to, że e-nauczanie może odbywać się z zachowaniem bezpośredniego, choć wirtualnego kontaktu jego uczestników.

Dostęp do zautomatyzowanych narzędzi oraz materiałów dydaktycznych umożliwia typowe środowisko e-learningowe Virtual Learning Environment (VLE) z menu nawigacyjnym i ikonami.

Możliwości wykorzystania internetu w edukacji:

- Kursy wspierane internetem (Web-supported) - internet wykorzystywany jest do przekazania studentom materiałów dydaktycznych w formie elektronicznej (np. prezentacji PowerPoint, listy lektur, syllabusów, przykładowych zadań do rozwiązania, studiów przypadków omawianych w trakcie zajęć itd.). Istotną cechą takich kursów jest to, że elementy e-learningowe nie wnoszą nowej treści, a jedynie ułatwiają uczestnictwo w tradycyjnych zajęciach.

- Kursy wzbogacane internetowo (Web-enhanced) - platforma zdalnego nauczania w tym rodzaju kursów ma na celu wprowadzenie nowej treści do tradycyjnych form nauczania. Może się to odbywać poprzez zakładanie forów dyskusyjnych przez wykładowców, służących do odpowiedzi na pytania studentów, zachęcania do rozwiązania dodatkowych zadań, poszerzenia treści zajęć stacjonarnych.

Rodzaje kursów mieszanych i w pełni e-learningowych:

- Kursy komplementarne (blended) - elementy e-learningowe w tym typie kursów stanowią integralną część procesu nauczania. Bez elementów pracy zdalnej, takie kursy nie mogłyby się odbywać. Kursy komplementarne mogą mieć dwie formy:

1. Kursy pracy własnej studenta ("samouczek") - podczas "samouczka" uczestnikom przedstawiane są treści dydaktyczne oraz ćwiczenia umożliwiające stosowanie wiedzy w praktyce i opanowanie materiału. Tego typu zajęcia zawierają zarówno zadania samosprawdzające, z natychmiastową informacją zwrotną, jak i pytania otwarte, które sprawdzane są przez prowadzącego. "Samouczek" ma też forum, na którym można skontaktować się z nauczycielem oraz innymi uczestnikami kursu.

2. Kursy komplementarne moderowane - podobnie jak "samouczek", kursy te zawierają treści i ćwiczenia pozwalające uczestnikom na stosowanie wiedzy w praktyce i sprawdzające opanowanie nowych treści. Nowym elementem jest możliwość realizacji projektów wirtualnych, tworzących przestrzeń do realizacji zadań indywidualnych lub grupowych, będących częścią tradycyjnych ćwiczeń, warsztatów, konwersatoriów i seminariów. Takie kursy muszą więc zawierać nie tylko narzędzia komunikacji i pracy grupowej, lecz także materiały, metody i narzędzia potrzebne do realizacji badań.

- Kursy w pełni e-learningowe (fully online) - zajęcia odbywające się w całości w internecie. Kontakt prowadzącego ze studentami "w realu" (o ile w ogóle jest przewidziany) ogranicza się np. do spotkania informacyjnego na początku kursu i/lub egzaminu na zakończenie.

Zaloguj się na studia

Studiować online w Polsce można na około 30 uczelniach wyższych. W pełni internetowe kształcenie oferuje połowa z nich, wśród których są zarówno szkoły państwowe, jak i prywatne. Szkoły wyższe oferują też wiele kursów e-learningowych wspierających zajęcia tradycyjne, a także oddzielne kierunki studiów realizowane online. Kursy e-learningowe proponowane są studentom niezależnie od trybu nauki, a warunkiem korzystania z nich jest posiadanie statusu studenta danej uczelni.

Popularna jest także nauka stacjonarna przy wsparciu rozwiązań online. Polega to na tradycyjnym uczęszczaniu przez studentów na zajęcia oraz przerabianiu wybranych elementów programu online lub wykonywaniu zadań wskazanych przez wykładowcę dzięki elektronicznym platformom edukacyjnym.

Uczelnie oferują także swoim studentom wsparcie online, które rozpoczyna się często już na etapie rekrutacji na studia. Są to więc e-rekrutacja, a już podczas trwania studiów rejestracja na wybrane przedmioty i zajęcia online, e-doradztwo, sprzedaż podręczników w sieci, e-biblioteki, e-sprawdziany, dystrybucja newsletterów, wydawanie gazet studenckich online czy wirtualne dziekanaty. Te ostatnie to specjalnie stworzone programy, umożliwiające studentom dostęp do ich danych, informacji o toku studiów, przedmiotach, ocenach, przyznanych stypendiach, aktualnym stanie opłat czesnego, tematach prac dyplomowych. Użytkownik e-dziekanatu może również pobrać przez internet wzory obowiązujących podań i dokumentów. Do korzystania z programu wymagane jest konto i hasło dostępu, które zwykle tworzone jest przy użyciu numeru albumu i numeru PESEL studenta. Co ważne, z wirtualnego dziekanatu można korzystać na uczelni z komputerów dostępnych w bibliotekach i uczelniach, a także dzięki urządzeniom mobilnym.

Jak przebiega rekrutacja na studia realizowane online? Jest bardzo prosta - polega na wypełnieniu formularza pobranego ze strony internetowej wybranej uczelni i przesłaniu go na podany adres. Następnie w ciągu kilku dni roboczych kontaktuje się z nami pracownik uczelni, by potwierdzić zawarte w formularzu dane oraz prosi o przesłanie lub złożenie osobiste w siedzibie uczelni pozostałych dokumentów. Są to zwykle wydrukowany formularz aplikacyjny, oryginał lub odpis świadectwa dojrzałości (lub dyplomu w przypadku studiów II stopnia lub studiów podyplomowych), fotografie, kserokopia dowodu osobistego oraz dowód wpłaty wpisowego.

A jak wyglądają studia wirtualne? Oczywiście niezbędny jest komputer z dostępem do internetu. Z dowolnego miejsca możemy zalogować się do podanej przez naszą uczelnię strony, gdzie znajdują się wszelkie niezbędne materiały do nauki. Miejscem spotkań wykładowcy i studentów, środowiskiem nauki i wspólnej pracy jest platforma edukacyjna (platforma zdalnego nauczania). Dzięki niej prowadzący mają możliwość kontrolowania pracy studentów i jej oceniania. Studia online umożliwiają też udział w czatach i dyskusjach z wykładowcami, ekspertami z danej dziedziny oraz, oczywiście, innymi studentami.

Komunikacja odbywająca się na platformie zdalnego nauczania może być całkowicie asynchroniczna - wówczas nie wymagana jest jednoczesna obecność wszystkich studentów i wykładowcy. Może być również synchroniczna i wtedy polega na użytkowaniu platformy w wyznaczonych terminach (tak funkcjonują np. czaty czy wirtualne tablice). Studia online to także prace w grupach i testy online. Egzaminy odbywają się jednak w tradycyjny sposób, w siedzibie uczelni. Wymagana jest też aktywność w sieci i realizacja kursów przewidzianych w programie, które umożliwiają zaliczenie danego przedmiotu i podejście do egzaminu. Na uczelni, poza końcowymi egzaminami, odbywają się także obowiązkowe ćwiczenia, laboratoria czy warsztaty. Przedmioty nie kończące się egzaminem można zaliczać online lub poprzez wykonanie pracy (indywidualnej lub grupowej) przesyłanej wykładowcy za pomocą używanej platformy.

E-student czy student wirtualny nie jest pozostawiony sam na sam z edukacyjną platformą. Może liczyć na wsparcie i pomoc wykładowców, pracowników uczelni lub innych e-studentów. Ponadto, na wielu uczelniach dla osób o mniejszym doświadczeniu w wykorzystywaniu nowoczesnych technologii, organizowane są specjalnie przygotowane szkolenia z zakresu obsługi platformy edukacyjnej na początku roku akademickiego. E-studenci mają także możliwość uczestniczenia w nieobowiązkowych wykładach, które odbywają się na uczelni. Wszelkie wizyty na uczelni (egzaminy, obowiązkowe zajęcia) są wcześniej planowane, a ich harmonogram przekazywany jest studentom wraz z rozpoczęciem roku akademickiego.

Czym zajęcia e-learningowe różnią się od zajęć tradycyjnych?

E-learning akademicki, zwłaszcza w wersji kursów komplementarnych (blended), zachowuje relację "mistrz - uczeń" dzięki większej dostępności uczestnika do wykładowcy. Poprzez łatwość korzystania z różnorodnych źródeł promuje samodzielność w poszukiwaniu wiedzy, umożliwia i rozwija dyskusję akademicką, a tym samym zachęca do studiowania.

E-learning a zajęcia tradycyjne - różnice:

- forma i sposób kontaktu między uczestnikami procesu dydaktycznego: dzięki internetowi uczestnicy kursu mogą kontaktować się za pomocą asynchronicznych forów, poczty elektronicznej, czatów, audio- i wideokonferencji, odbywających się w czasie rzeczywistym. Mimo wzrostu popularności kontaktu dźwiękowego i wzrokowego, większość sposobów komunikowania się przez internet odbywa się tekstowo. Ze względu na to, że język pisany wymaga namysłu, komunikacja jest rozciągnięta w czasie;

- bardziej zindywidualizowana komunikacja w kursach e-learningowych niż podczas zajęć tradycyjnych: prowadzący kurs e-learningowy ma mniejsze możliwości komunikowania się z całą grupą, ale może poświęcać więcej czasu na rozmowy z pojedynczymi uczestnikami. Proces uczenia odbywa się także poprzez interakcje między uczestnikami kursu;

- organizacja i czas nauki: zajęcia odbywające się online trwają przez cały semestr, zajęcia tradycyjne - w określonych dniach o określonej porze. Rytm kursów e-learningowych wyznaczany jest tematami i datami wykonania modułów oraz umieszczonych w nich aktywności. Zazwyczaj uczestnicy zajęć pracują w swoim tempie we wspólnych ramach czasowych, bez obowiązku realizacji zadań i udziału w dyskusji w tym samym czasie;

- wizualizacja treści dydaktycznych i ich dostępność: podczas tradycyjnych zajęć nauczyciel ma ograniczone możliwości wykorzystywania materiałów wizualnych - może pokazać studentom film, prezentację, symulację, model, przeprowadzić eksperyment naukowy. Internet zaś nie tylko umożliwia udostępnianie multimediów, ale przede wszystkim indywidualną i wielokrotnie powtarzaną interakcję studenta z materiałami dydaktycznymi przygotowanymi przez nauczyciela, a co za tym idzie pozwala lepiej zapamiętać prezentowany materiał.

Dla kogo studia w sieci?

Studia "na odległość" są świetnym rozwiązaniem dla wszystkich tych, którzy nie mają możliwości nauki w tradycyjnej formie. To na pewno atrakcyjne rozwiązanie dla osób niepełnosprawnych, mających problemy z poruszaniem się, matek wychowujących małe dzieci, osób pracujących za granicą czy studentów, którzy chcieliby studiować drugi kierunek, a jednocześnie zależy im na oszczędności własnego czasu.

Nie należy też zapominać o szczególnym charakterze studiów realizowanych online, które są świetnym rozwiązaniem zarówno dla wzrokowców, jak i słuchowców czy kinestetyków. A wszystko to dzięki elementom interaktywnym i umiejętnemu różnicowaniu dostępnych materiałów multimedialnych. E-student nie musi tracić czasu na już znane mu zagadnienia, może bowiem wybierać partie materiału, których chce się nauczyć, oraz wskazać, w jakim czasie to zrobi i w jakim tempie (poprzez określenie częstotliwości nauki).

Studia prowadzone przez internet oparte są na takich samych wymogach programowych jak studia tradycyjne na danym kierunku. Rolą prowadzących zajęcia jest przestrzeganie zaplanowanego przebiegu przedmiotu, aktywizacja uczestników, zlecanie prac, moderowanie dyskusji. Pomocą w nauce jest multimedialny podręcznik dostępny online oraz linki do stron WWW. Co najważniejsze, dyplom otrzymywany po ukończeniu studiów jest taki sam, jak po zakończeniu studiów stacjonarnych.

Szkołą oferującą studia przez internet jest m.in. Wyższa Szkoła Zarządzania (Polish Open University). System e-learningowy uczelni spełnia wymogi kształcenia akademickiego i jest w pełni multimedialny - studenci uczą się na podstawie prezentacji, filmów czy czatów, a same zajęcia odbywają się w czasie rzeczywistym. Ponadto, istnieje możliwość udziału w konsultacjach z wykładowcami oraz w repetytoriach umożliwiających powtórzenie zrealizowanego materiału. Według danych POU, z platformy e-learningowej w ubiegłym roku akademickim korzystało prawie 10 tys. osób.

Studiowanie online jest nie tylko wygodniejsze i łatwiejsze (uczymy się z dowolnego miejsca), ale jest także tańsze niż studia tradycyjne. Cena za semestr e-studiów waha się od 1320 zł (w Europejskiej Wyższej Szkole Prawa i Administracji) do około 3 tys. zł. Wirtualne studia są mniej kosztowne niż typowe ze względu m.in. na mniejszą liczbę zjazdów. Ponadto, podkreśla się kształtowanie umiejętności praktycznych e-studentów poprzez stały kontakt z technologiami informatycznymi. Bez wątpienia wirtualni studenci muszą być także samodzielni, umieć pracować w grupie "na odległość" oraz z łatwością poruszać się w środowisku informatycznym.

Jak dobrze wykorzystać zajęcia e-learningowe?

Zastanawiasz się, czy poradzisz sobie ze studiowaniem w trybie e-learningowym?

Aby efektywnie korzystać z zajęć online, powinny zostać spełnione poniższe warunki:

- dostęp do komputera i internetu - najlepiej, by był to stały dostęp do internetu za stałą opłatą, by nie pojawił się dylemat, czy stać nas na to, by uczyć się poprzez e-learning;

- umiejętność posługiwania się komputerem - chodzi tu głównie o obsługę poczty elektronicznej, przeglądarki internetowej, edytora tekstu tak, by korzystanie z komputera nie było źródłem stresu podczas nauki online. W przeciwnym razie, zamiast przyjemnych lekcji, będziemy borykać się z technicznymi problemami i stracimy sporo czasu;

- właściwe zarządzanie czasem nauki - decydując się na naukę w formule e-learning, należy pamiętać, że o ile można założyć pewną oszczędność czasu, kosztów pobytu czy transportu (nie trzeba jeździć na zajęcia na konkretną godzinę konkretnego dnia), samej nauki jest tyle samo, a czasami nawet więcej. W trakcie uczenia się przez internet trudno jest oddzielić czas przeznaczony na "zajęcia" od czasu przeznaczonego na "pracę domową";

- systematyczność, zadaniowe podejście i skupienie uwagi na tych zadaniach - aby uzyskać najlepsze efekty z nauki online, praca powinna zostać rozłożona na kilka krótkich "sesji" nauki w tygodniu, zamiast jednorazowego, długiego realizowania treści kursu. Dobrze jest więc logować się regularnie w kursie, a najlepiej codziennie;

- samodyscyplina i wytrwałość - nauka w formie e-learningowej pozwala na dużą elastyczność w wyborze czasu i miejsca, dlatego łatwo jest "zapomnieć zalogować się lub oddać pracę", a znacznie trudniej nadrobić zaległości. Często jest to nawet niemożliwe. Prowadzący kursy stosują różnorodne techniki motywacyjne, przypominają o ważnych terminach, ale to użytkownik musi pamiętać o terminach zadań i poświęcać odpowiednią ilość czasu na naukę;

- odpowiedzialność za własną naukę - ucząc się online, należy stawiać sobie własne cele i dążyć do ich osiągnięcia. Zajęcia e-learningowe mogą być świetną formą nauki dla osób nieśmiałych, które podczas tradycyjnych zajęć rzadko zabierają głos, a które dzięki nauce przez internet mogą niemalże bez stresu w pełni korzystać z zajęć;

- umiejętność komunikowania się słowem pisanym - ze względu na fakt, że komunikacja podczas kursów online odbywa się głównie w formie pisemnej, e-student musi być w stanie poprawnie i skutecznie posługiwać się słowem pisanym. Ta forma komunikacji, zwłaszcza w odmianie asynchronicznej, pozwala na głębszą refleksję oraz rozwija zdolności krytycznego myślenia i zwięzłego wypowiadania się;

- umiejętność pracy w grupie - wiele aktywności podczas kursów e-learningowych wymaga interakcji i współpracy między uczestnikami. Należy tu także dbać o terminowe wykonywanie zadań, zaangażowanie na forach, możliwe szybkie reagowanie na zapytania czy pojawiające się w dyskusjach komentarze;

- przekonanie, że e-learning nie jest "gorszą" formą kształcenia od tradycyjnej edukacji - osoby wątpiące w jakość nauczania online prawdopodobnie mniej wyniosą z zajęć niż uczestnicy wierzący, że w ten sposób mogą zdobyć taką samą wiedzę i nowe umiejętności, jak podczas zajęć stacjonarnych.

Zalety e-learningu to między innymi:

- brak ograniczeń czasoprzestrzennych

- oszczędność czasu oraz kosztów podróży i pobytu dla prowadzących i studentów

- stworzenie komfortowych warunków uczenia się i nauczania dla prowadzących i studentów

- wysoka jakość materiałów dydaktycznych

- dostosowanie materiałów do potrzeb i poziomu zaawansowania studentów

- zbalansowanie dynamiki nauczania/uczenia się

- możliwość wyboru skutecznych form przekazu przez studentów o różnych stylach uczenia się

- zwiększenie autonomiczności i systematyczności procesu uczenia się

- łatwiejszy dostęp do materiałów dydaktycznych

- możliwość organizowania czatu/forum z ekspertami

- możliwość ciągłego śledzenia postępów zarówno przez nauczycieli, jak i przez studentów

- przygotowanie studentów do współdziałania w grupie w różnych środowiskach

- przystosowanie do rynku pracy - znajomość technologii informacyjnych i sprawne posługiwanie się nimi

- nauczenie się planowania pracy i ustalania priorytetów wykonywanych zadań

- minimalizowanie strachu, nieśmiałości, które mogłyby się pojawić podczas tradycyjnych zajęć.

Wady nauczania online:

- brak osobistego kontaktu z nauczycielem

- możliwość wrażenia odosobnienia, braku zżycia z grupą studencką.

W powszechnej opinii studia realizowane online kojarzą się ze słabą jakością kształcenia. Tymczasem, zarówno regulacje prawne, jak i same uczelnie zapewniają poziom edukacji nie odbiegający od tradycyjnych studiów. Studenci uczący się zdalnie muszą opanować ten sam materiał i zdać egzaminy, jakie uczelnia określiła zgodnie z minimum programowym obowiązującym na danym kierunku studiów. Dlatego, by otrzymać dyplom ukończenia danej uczelni, e-student musi zaliczyć wszystkie przedmioty oraz zdać (stacjonarnie) wszystkie wymagane egzaminy.