AsRock Z690 Extreme DDR4 – aby na pewno półka średnia?

AsRock Z690 Extreme DDR4 - Wygląd i budowa

AsRock Z690 Extreme DDR4 dostarczany w sporej wielkości, czarnym pudełku. Poza samą płytą główną znajdziemy podstawowy zestaw akcesoriów umieszczonych pod kartonową przegrodą. Poza płytą znajdziesz również instrukcję szybkiej instalacji, płytę CD z sterownikami i cztery kable danych SATA oraz trzy śrubki dla gniazd M.2. Dodatkowo ASRock dołączył do opakowania oryginalną podpórkę dla karty graficznej czy dodatkowy KeyCap dla klawiatur mechenicznych.

Płyta główna AsRock Z690 Extreme DDR4 została zbudowana na 6-warstwowej, czarnej płytce drukowanej (PCB). Jest to standardowa konstrukcja w formacie ATX o wymiarach 30,5 x 24,4 cm. Stylistyka projektu wykorzystuje głównie czarne i niebieskie akcenty.

Zobacz również:

• Znowu się pomyliłem? Najlepszy procesor do gier to wcale nie Core i5
• 7 tanich sposobów na mocne podrasowanie Twojego PC

Konstrukcja bazuje na chipsecie Z690. Oznacza to, że umożliwia podkręcanie zarówno procesora, jak i pamięci DDR4. Konstrukcja AsRocka otrzymała zatem bardzo rozbudowaną sekcję zasilania. Płyta główna Z690 Extreme DDR4 wykorzystuje 15-fazowy cyfrowy moduł zasilania. Aż 13 faz to zasilanie CPU (vCore), jedna faza odpowiada za zasilanie zintegrowanego układu graficznego (VCCGT), a ostatnia za zasilanie szyny systemowej (system agent - SA).

AsRock nie zastosował żadnych dublerów i całość sterowana jest przez kontroler od Renesas RAA229131. Układ ten jest w stanie obsłużyć nawet do dwudziestu faz. Główna linia zasilania procesora realizowana jest przez 60-amperowe SPS DrMOS ISL99360 produkowane przez Renesas. AsRock zdecydował się na zastosowanie dwóch 8-pinowych złącz EPS. Nie ma co wątpić, że tak mocna sekcja zasilania poradzi sobie z podkręcaniem nawet Core i9-12900KS.

Tak mocna i rozbudowana sekcja zasilania wymaga to jednak odpowiedniego chłodzenia. Płyta główna ASROCK Z690 Extreme wykorzystuje dwa duże aluminiowe radiatory połączone ze sobą rurką cieplną. Dodatkowo producent podaje, że wykorzystywane są termopady o poprawionym przewodnictwie cieplnym, co tym bardziej powinno pomóc schłodzić ten obszar. Same radiatory posiadają dodatkowe wytłoczenia, które powiększają obszar rozpraszania ciepła. Taka konstrukcja pozwala skutecznie i szybko rozpraszać ciepło zarówno z samych MOSFETów ale i dławików, zapewniając stabilną pracę i wysoką wydajność.

Testowany przez nas model AsRock Z690 Extreme obsługuje pamięci DDR4, choć producent wprowadził również do sprzedaży analogiczną konstrukcję zapewniającą wsparcie nowego standardu DDR5. Na płycie głównej znajdują się cztery gniazda DIMM pamięci RAM. Maksymalna obsługiwana pojemność sięga 128 GB. Producent zadeklarował wsparcie dla częstotliwości taktowania 3200 MHz w trybie normalnym i nawet 5333 MHz dzięki wsparciu dla podkręcania modułów.

Pomimo swojej nazwy seria Extreme nie jest najwyższą w ofercie AsRocka. Z tego względu trudno oczekiwać, że będzie wyposażona we wszystkie udogodnienia znane z wyższych modeli. Między innymi zrezygnowano z wyświetlacza kodów błędów POST czy przycisków do włączania umieszczonych na PCB. Pomocą w identyfikacji problemów z sprzętem maja służyć diody umieszczone poniżej złącz SATA. Choć opcja ta pozwala na wstępną identyfikację problemów, to jest jednak dużo mniej wygodna od wspomnianego wyświetlacza, zwłaszcza gdy zaczynamy zabawę z podkręcaniem pamięci RAM.

Płyta główna AsRock Z690 Extreme DDR4 została wyposażona w cztery gniazda PCIe. Duża nowością Alder Lake’ów było wprowadzenie obsługi PCie 5. generacji, a za obsługę tego interfejsu odpowiadał całkowicie procesor, dysponujący łącznie 16 liniami sygnałowymi. Na trzy dostępne pełnowymiarowe gniazda PCIe, jedno (wzmocnione) jest połączone z procesorem zapewniając wsparcie najnowszego interfejsu. Pozostałe pracują odpowiednio z prędkościami PCIe x4 4.0, PCIe x4 3.0.

Na płycie AsRock Z690 Extreme DDR4 dostępne są trzy porty M.2. Niestety - tylko jeden z nich obsługuje nośniki o maksymalnej długości 110 mm (standard 22110). Dodatkowo tylko dwa złącza działają w trybie PCIe 4.0, a ostatnie komunikuje się z chipsetem za pomocą interfejsu 3. generacji. Gniazda M.2 obsługujące nowszy i szybszy standard dodatkowo są wyposażone w radiator. Chcąc rozszerzyć pamięć wewnętrzną możemy skorzystać z aż ośmiu portów SATA.

W sumie płyta główna zawiera siedem gniazd dla wentylatorów i cztery złącza RGB - jedno 12v GRB i trzy 5v ARGB. Warto zaznaczyć, że podświetlona jest również prawa krawędź płyty (diody umieszczone na rewersie PCB) i logo znajdujące się na radiatorze sekcji zasilania oraz chipsetu. Podświetlenie jest subtelne, nie razi i możemy nim sterować zarówno z poziomu BIOS, jak i dzięki oprogramowaniu w systemie Windows.

Testowana przez nas płyta AsRock Z690 Extreme DDR4 wyposażona jest w dwie karty sieciowe: 2,5 Gbit LAN produkcji Realteka (układ Dragon RTL8125BG) oraz 1 Gbit Lan bazujący na układzie Intela (219v). Jeżeli chcielibyśmy skorzystać z sieci bezprzewodowej, możemy zainstalować odpowiednią kartę w przeznaczonym do tego slocie M.2 (Key E). Producent przygotował również wariant wyposażony w taki moduł, z dopiskiem “WiFi” w nazwie.

System Audio zbudowany oparto o kodek audio Realtek ALC1220 i jest kompatybilny z SteelSeries Nahimic Audio. Aby poprawić jakość wyjścia słuchawkowego, płyta główna posiada niezależne wyjście dla lewego i prawego kanału na PCB. Taka konfiguracja zapewnia lepszą izolację szumów i ekranowanie. Dodatkowo producent zastosował układ wzmacniacza dla słuchawek Ti NE5532, dzięki czemu zyskujemy obsługę modeli o impedancji do 600 ohmów. Całość dopełniają kondensatory audio ELNA TONEREX.

Tylny panel I/O zapewnia odpowiednia ilość złącz do podłączenia urządzeń zewnętrznych. Znajdziemy tutaj:

• 1 x PS/2 obsługa klawiatury bądź myszy
• 1 x HDMI
• 1 x DisplayPort 1.4
• 1 x Optyczne wyjście S/PDIF
• 1 x USB 3.2 Gen2 Typ-A Port (10 Gb/s)
• 1 x USB 3.2 Gen2 Typ-C Port (10 Gb/s)
• 4 x USB 3.2 Gen1
• 2 x RJ-45 LAN
• 1 x przycisk do fukcji BIOS Flashback
• pięć gniazd audio 3,5 mm

Małym rozczarowaniem jest brak złącza USB 2×2 20 Gb/ Typu-C na tylnym panelu I/O. Chcąc skorzystać z takiego podłączenia, musimy wyposażyć się w obudowę posiadającą te złącza na przednim panelu.

Sam BIOS niczym nie zaskakuje. Po wejściu wita nas uproszczona wersja interfejsu. Tutaj możemy sprawdzić podłączone urządzenia czy wczytać dostępny profil XMP naszych pamięci. Oczywiście po wciśnięciu klawisza F6 uzyskujemy dostęp do bardziej rozbudowanego menu.

Podkręcanie

Procesory Alder Lake niestety nie należą do najchłodniejszych jednostek. Zatem ich podkręcanie w warunkach, gdy za oknem mamy temperaturę wynoszącą powyżej 30°C nie należy do najłatwiejszych zadań. W pierwszej kolejności skupiliśmy się na zablokowaniu zegara trybu Turbo. Udało nam się osiągnąć częstotliwość 5,1 GHz i choć płyta pozwalała na więcej, musieliśmy się w tym miejscu zatrzymać właśnie przez temperatury. Nawet nasze customowe chłodzenie wodne nie było w stanie opanować gorącej i9.

Postanowiliśmy również sprawdzić możliwości podkręcania pamięci RAM. Szkoda, że płyta nie posiada funkcji autoOC dla pamięci, czy choćby możliwości wczytania przygotowanych profili. Choć wiadomo, że opcje te nie zapewniają takich samych rezultatów jak ręczna konfiguracja, pozwalają mniej zaawansowanym użytkownikom przejść przez ten skomplikowany proces.

Mimo, że nasz procesor nie ma najlepszego kontrolera dla standardu pamięci DDR4, bez problemu na płycie AsRocka byliśmy w stanie uruchomić oba profile XMP dla pamięci od Kingstona. I choć praca z częstotliwością modułów DDR4 4800 MHz przy opóźnieniach 19-26-26-46 jest imponująca, to w przypadku drugiego profilu byliśmy wręcz zachwyceni. Przy ciaśniej ustawionych timingach moduły Kingstona pracowały - w trybie synchronicznym z kontrolerem - z częstotliwością 4000 MHz.

Platforma, procedura testowa i testy

• PROCESOR: INTEL CORE i9-12900K
• RAM: Kingston DDR5 Fury 6000 Mhz CL40
• KARTA GRAFICZNA: GeForce RTX 3080
• DYSK: Patriot P400 1 TB, Kingston Fury Renegade 2 TB
• ZASILACZ: COOLER MASTER MWE GOLD V2 1050 W
• CHŁODZENIE: Custom LC 360 mm RAD

Każdy test był trzykrotnie powtarzany, a na wykresach są prezentowane uśrednione wyniki. Biorąc pod uwagę wysoką temperaturę naszego procesora, nie wykonaliśmy wszystkich testów po jego podkręceniu.

Testy w aplikacjach 2D potwierdzają, że AsRock Z690 Extreme to wydajna płyta główna. Zarówno podczas konwertowania plików wideo, jak i testów Cinebench nie zauważymy wpływu zastosowania wolniejszej pamięci DDR4. Jedynym programem, o którym można powiedzieć, że działa wolniej gdy korzystamy z konstrukcji wyposażonej w pamięć DDR4, jest WinRAR, co już nie raz zaobserwowaliśmy podczas naszych testów.

Przejdźmy zatem teraz do testów w benchmarkach 3D oraz w grach. Przeprowadzamy je w rozdzielczości FullHD, aby wyeliminować wpływ karty graficznej na ilość generowanych klatek.

Teoretycznie jedynym testem syntetycznym 3DMark niezależnym od procesora jest Port Royal. W pozostałych testach, takich jak Fire Strike oraz Time Spy na ustawieniach Extremalnych, skupiliśmy się wyłącznie na wyniku osiąganym przez sam procesor (CPU SCORE). Zgodnie z naszymi wcześniejszymi spostrzeżeniami test Time Spy jest bardziej zależny od prędkości pamięci RAM niż Fire Strike.

Wydajność w grach również nie odbiega od konkurencji. Jedynym wyjątkiem Assasin’s Creed Valhalla, który po ostatnim patchu (1.6) zauważalnie dużo bardziej obciąża kartę graficzną, przez co generuje dużo mniej FPS. Pamiętajcie, że na ustawieniach domyślnych nie zmienialiśmy limitów mocy dla naszego procesora.

Podsumowanie

AsRock Z690 Extreme DDR4 to udana i wydajna konstrukcja. Zastosowanie tak mocnej sekcji zasilania w płycie ze średniego segmentu wręcz imponuje. Widać, że dla producenta to właśnie wydajność miała kluczowe znaczenie. Małym minusem są tylko trzy złącza M.2 dla dysków twardych NVMe. Pamiętajcie, że Extreme jest dostępny zarówno w wersji obsługującej moduły DDR5, jak i DDR4. Biorąc to wszystko pod uwagę, płyta na pewno jest warta rozważenia gdy składamy nowy komputer.

I choć zakup płyty głównej opartej na chipsecie Z690 tuż przed premierą nowych układów Intela wydaje się mało racjonalny, to musicie pamiętać, że jednostki Raptor Lake bez problemu będą działy na tych konstrukcjach. AsRock już wypuścił stosowną aktualizację oprogramowania BIOS, dzięki której procesory 13. generacji są w pełni wspierane.