B660 z DDR5 - czy takie połączenie ma sens? Test MSI MAG B660M Mortar WiFi

Choć procesory 12. generacji Intela są już z nami ponad pół roku i zaczynamy wyczekiwać wieści o ich następcach, to nie można ująć jednostkom Alder Lake wysokiej wydajności. Pozwoliło to niebieskim odzyskać sporo rynku. To jednak nie przyszło od razu - wielu użytkowników czekało na tańsze płyty główne oparte o chipset B660. Jego premiera nastąpiła pod koniec stycznia 2022 roku. Większość najtańszych konstrukcji zapewnia obsługę pamięci DDR4 umożliwiając tańszą adaptację platformy.

O ile takie rozwiązanie ma sens, gdy dokonujemy zakupów w ograniczonym budżecie, to nie zapominajmy, że taka jednostka może nie umożliwiać przyszłej rozbudowy. A co gdybyśmy zdecydowali się na płytę główną z DDR5? Poza argumentem, że nowszą pamięć zawsze dłużej będziemy mogli wykorzystać, postanowiliśmy sprawdzić też czy takie połączenie zapewnia dodatkową wydajność. Idealna do tego okazją była możliwość przetestowania płyty głównej od MSI, a dokładniej modelu B660M Mortar WiFi.

Zobacz również:

• Wielkie RTX 4070 od MSI
• Sprawdziłem, jak najwydajniejszy procesor Raptor Lake działa na płytach z chipsetami serii 600. Tego się nie spodziewałem!

Wygląd i budowa

Wszelkie różnice w wynikające z zastosowanego chipsetu na płytach głównych dla procesorów Alder Lake omówiliśmy w osobnym artykule, do którego lektury zachęcamy. Skupmy się teraz na bohaterze tej recenzji, konstrukcji od MSI. Doświadczeni użytkownicy wiedzą, że producent ten posiada w swojej ofercie trzy główne segmenty płyt głównych do gier: MEG, MPG i MAG.

Do testów otrzymaliśmy model o pełnej nazwie MSI MAG B660M Mortar WiFi. Czyli płyta główna z rodziny MAG (MSI Arsenal Gaming), która należy do najprostszej serii gamingowej tego producenta (wszystkie flagowce należą do rodziny MEG) i bazuje na chlipiecie B660.

MSI MAG B660M Mortar WiFi dostarczany jest w standardowym dla tej serii, szarym pudełku . Pudełko wyglądem nie różni się od swojego poprzednika, którego również mieliśmy przyjemność recenzować na naszym portalu. Tło jest stylizowane na rodzaj metalowej, ryflowanej powierzchni. Żadnych obrazków, wykresów, sloganów – całe opakowanie jest bardzo stonowane. Jedynie po środku umieszczono białe logo serii oraz nazwę modelu.

Wszystkie akcesoria umieszczone są pod kartonową przegrodą, na której został umieszczona płyta główna. Zestaw dodatków jest dość standardowy. Oprócz tradycyjnych elementów takich jak instrukcja obsług, kable SATA, anteny do wbudowanego modułu Wi-Fi czy śruby do gniazda M .2, znajdziemy też naklejki, które możemy umieścić na radiatorze. Najciekawszym bonusem jest brelok do kluczy, będący zarazem zestawem dwóch śrubokrętów.

Oprogramowanie i sterowniki są dostarczane na płycie CD, więc śmiało można założyć, że i tak większość użytkowników uda się na stronę producenta, aby pobrać najświeższe wersje. Równie dobrze MSI mogło zamiast nośnika umieścić karteczkę z informacją, że całe oprogramowanie jest do poprania i dać szybki kod QR z linkiem.

MSI MAG B660M Mortar WiFi jest wykonana w formacie mATX i oparta na sześciowarstwowej, czarnej płytce drukowanej. W przeciwieństwie do swojego poprzednika, nowa płyta główna otrzymała zaktualizowaną konstrukcję radiatorów. Jednak na pierwszy rzut oka trudno dostrzec różnice, ponieważ lokalizacja portów i złączy pozostała taka sama (zmieniły się tylko ich możliwości). Nie uświadczymy tutaj kolorowych wstawek. Jedynie srebrne radiatory dobrze kontrastują z czarnym PCB.

Testowany przez nas model obsługuje pamięć DDR5 i jest oparty na nowym gnieździe procesora Intel LGA1700. Dzięki temu możemy zainstalować procesory 12. generacji Alder Lake. Na płycie głównej znajdują się cztery gniazda DIMM pamięci RAM. Maksymalna obsługiwana pojemność sięga 128 GB. Producent zadeklarował wsparcie dla częstotliwości taktowania 4800 MHz w trybie normalnym i nawet 6200 MHz dzięki wsparciu dla podkręconych modułów (XMP 3.0).

Niestety, MSI po raz kolejny nie zdecydowało się na umieszczenie wyświetlacza kodów błędów POST. Zamiast niego otrzymujemy tylko cztery diody informujące, na jakim etapie jest inicjalizacja sprzętu podczas uruchamiania systemu. Te zostały umieszczone zaraz obok wtyczki zasilania 24-PIN ATX. Choć opcja ta pozwala na wstępna identyfikację problemów, to jest jednak dużo mniej wygodna od wspominanego wyświetlacza, zwłaszcza gdy zaczynamy podkręcać pomięć RAM.

Zasilanie jest dostarczane do płyty głównej przez główne i dwa dodatkowe złącza ATX zgodnie ze schematem 24 + 8 + 8. Ta kombinacja złączy znajduje się przeważnie na płytach o bardzo wysokiej wydajności, które są przeznaczone są do podkręcania procesorów, czego jednostki oparte o chipset B660 nie potrafią.

Podsystem zasilania realizowany jest według schematu 12+1+1 (CPU+GPU+AUX). Główne 12 faz procesora bazuje na 60 A Dr.Mos ISL99360 produkowane przez Intersil. Wszystko to działa pod kontrolą kontrolera RAA229132. Dodatkowa faza AUX (kontrolery PCIe i RAM) charakteryzuje się innym układem - wyposażona jest w 70 A mosfet MP87992 od Monolithic Power Systems i pracuje pod kontrolą kontrolera M2940A. Obwód zasilania płyty MSI działa bezpośrednio, bez dublerów czy faz równoległych. Cóż, nawet bez jakichkolwiek testów widać, że z tak rozbudzoną sekcją zasilania MSI MAG B660M MORTAR WIFI zapewni stabilną pracę wszystkim istniejącym procesorom Alder Lake, łącznie z najmocniejszym Core i9-12900KS.

Ciepło z sekcji zasilania jest odprowadzane przez dwa duże, szaro-srebrne radiatory wyposażone w dodatkowe ożebrowanie. Są one niezależne od siebie i nie łączy ich rura cieplna. Główny radiator jest duży i zasłania porty i złącza tylnego panelu, pełniąc rolę obudowy.

Płyta główna MSI MAG B660M Mortar WiFi została wyposażona w trzy gniazda PCIe. Z dwóch pełnowymiarowych gniazd tylko pierwsze zapewnia pełne wsparcie 16 linii i dodatkowo jest ono kompatybilne z PCIe 4 generacji. Pozostałe gniazda pracują również w trybie PCIe 4.0 z prędkościami x1/x4.

W urządzeniu są dwa porty M.2 dla szybkich dysków NVMe. Szczególnie cieszy fakt, że oba gniazda dla dysków SSD wyposażone są w aluminiowe radiatory. MSI MAG B660M MORTAR WIFI obsługuje formaty nośników 2242, 2260 i 2280 - w obu przypadkach mówimy o czterech liniach PCI Express 4.0. Drugi slot M.2 (umieszczony niżej) może pracować również w trybie SATA. Nie musimy się jednak martwić możliwością rozbudowy systemu pamięci. Płyta MSI posiada dodatkowo aż sześć standardowych złączy SATA.

Mała wadą testowanej płyty jest wyposażenie jest w tylko cztery złącza dla wentylatorów. Co prawda wszystkie obsługują sterowanie przez PWM, jednak ilość ta może być nie wystarczają przy bardziej rozbudowanych systemach chłodzenia w obudowie i koniecznie będzie skorzystanie z zewnętrznego kontrolera. Również ilość złącz do sterowania podświetleniem jest dość podstawowa. Do dyspozycji many trzy - jedno złącze 4-pinowe (do standardowych 12 V taśm RGB) i dwa złącza 3-pinowe (podświetlenie adresowalne 5V ARGB).

Płyta MSI MAG B660M Mortar WiFi z wyposażona jest w karty sieciowe 2,5 Gbit LAN (Realtek RTL8125BG) oraz Wi-Fi w standardzie 6E (Intel Wi-Fi 6 AX201). Również Audio realizowane jest przez układ Realtek ALC1200 7.1 HD. Może nie jest to najwyższa półka, ale jednostka ta może pochwalić się całkiem przyzwoitą jakością dźwięku, na pewno lepszą niż Realtek ALC897,w który przeważnie wyposażane są tańsze konstrukcje.

Panel I/O może nie imponuje, ale zapewnia odpowiednią ilość złącz do podłączenia urządzeń zewnętrznych. Znajdziemy tutaj:

• cztery porty USB 2.0;
• wyjście DisplayPort;
• wyjście HDMI;
• złącza do podłączenia anten do modułu Wi-Fi;
• trzy porty USB 3.2 Gen2 (10 Gb/s);
• Jeden port USB 3.2 Gen2x2 Type-C (20 Gb/s);
• port sieciowy RJ-45 (Realtek RTL8125BG - 2,5 Gb/s);
• pięć złączy audio 3,5 mm;
• optyczne wyjście S/PDIF.

Platforma testowa i podkręcanie pamięci

• PROCESOR: INTEL CORE i9-12900K
• PŁYTA GŁÓWNA: MSI MAG B660M Mortar WiFi
• RAM: Kingston DDR5 Fury 6000 Mhz CL40
• DYSK: Patriot P400 1 TB, Kingston Fury Renegade 2 TB
• KARTA GRAFICZNA: RTX 3080 10 GB
• ZASILACZ: COOLER MASTER MWE GOLD V2 750W
• CHŁODZENIE: Custom LC 360 mm RAD

Płyty oparte na chipsecie B660 nie obsługują podkręcania procesora. Sterowanie mnożnikiem jednostki centralnej jest zablokowane nawet w sytuacji, gdy korzystamy odblokowanej jednostki. Niestety - po raz kolejny dość mocno zostało ograniczone sterowanie napięciem CPU. W BIOS parametr Vcore możemy przestawić tylko w tryb Offset, a zakres jego sterowania jest bardzo wąski (od -0,05 do +0,05 V). Pozostałe napięcia, takie jak VCSA, VCIO czy napięcie zasilania pamięci DDR5, nie posiadają już takich limitów. W BIOS-ie możemy również zmienić zarówno limity mocy dla procesorów PL1 oraz PL2, jak i czas trwania maksymalnego turbo (TAU). Te jednak nie wypłyną na częstotliwość osiąganą przez procesor, zależną od ilości obciążonych rdzeni, które pracują zgodnie z specyfikacją Intela.

Do testów wykorzystaliśmy trzy zestawy pamięci DDR5, oparte o kości różnych producentów. Samo podkręcanie pamięci przebiega bez najmniejszych trudności. Płyta bez problemu ładuje profile XMP, nawet te wynoszące 6000 MHz.

Dodatkowo płyta posiada ciekawą funkcję Memory Try It!, dzięki której możemy wybrać, w jakim trybie komputer ma wystartować. Producent zadbał nawet o kilka wersji profili, które różnią się opóźnieniami dla najbardziej popularnych prędkości oraz trybami pracy Gear2 i Gear4. Nie musimy się również przejmować, gdy przesadzimy z ustawieniami. Po trzech nieudanych startach płyta automatycznie uruchomi się w trybie bezpiecznym.

Na szybko sprawdziliśmy możliwości ręcznego podkręcania na płycie MSI B660 Mortar WiFi. Maksymalna osiągnięta przez nas częstotliwość wynosiła 6200 MHz z dość ciasno ustawionymi ręcznie opóźnieniami. Niestety - wyższe ustawienia powodowały niestabilność systemu operacyjnego. Jest to wynik zadowalający, choć do 6600 MHz osiągniętych na płycie MSI Z 690 Tomahawk daleko.

Testy

Każdy test był trzykrotnie powtarzany, a na wykresach prezentowane są uśrednione wyniki.

Najpierw wykonaliśmy prosty test w programie WinRAR. Wbudowany benchmark nie obciąża wszystkich dostępnych wątków procesora - ważna jest tutaj zarówno wydajność podsystemu pamięci, jak i częstotliwość pracy samego układu. W tym teście najlepsze rezultaty osiągają konstrukcje wspierające pamięci DDR5. Na ustawieniach domyślnych wydajność płyty MSI nie odbiega od wcześniej testowanych konstrukcji opartych o chipset Z690

Testy w benchmarku Cinebench potwierdzają przypuszczenia że płyta na domyślnych ustawieniach nie zawyża limitów mocy.

Podczas konwertowania wideo kodekiem x264, wszystkie testowane płyty osiągają zbliżoną wydajność.

W teście kompresji H.265 dla rozdzielczości 4K w programie Handbrake, płyta MSI B660 Mortar osiąga niemal identyczne rezultaty, jak konstrukcje bazujące na chipsecie Z690 z pamięcią DDR5.

Przejdźmy zatem teraz do testów w benchmarkach 3D oraz w grach. Przeprowadzamy je w rozdzielczości FullHD, aby wyeliminować wpływ karty graficznej na ilość generowanych klatek.

Teoretycznie jedynym testem syntetycznym 3DMark, niezależnym od procesora, jest Port Royal. W pozostałych testach, takich jak Fire Strike oraz Time Spy, na ustawieniach Ekstremalnych skupiliśmy się wyłącznie na wynikach osiąganych przez sam procesor (CPU SCORE). I... wyniki są niespójne. Rezultat Time Spy po raz kolejny potwierdza wpływ domyślnie ustawionych, niskich limitów mocy. W pozostałych dwóch testach już nie zauważymy znaczących różnic w stosunku do innych testowanych płyt.

Assasin’s Creed Vallhala – gra, która nie jest w stanie w pełni wykorzystać mocy procesorów wyposażonych w większą ilość rdzeni. Podczas testów w rozdzielczości 1080p średnie obciążenie na Core i9-12900K waha się w okolicach 40%. Wszystkie testowane płyty osiągają identyczny poziom wydajności.

W Watch Dogs: Legion, kolejnej grze od Ubisoftu, wszystkie testowane konstrukcje również osiągają zbliżone do siebie wyniki. Ich wydajność, mimo testów w rozdzielczości 1080p, limituje karta graficzna GeForce RTX 3080.

Far Cry 5 jest grą, w której mimo lat wydajność nadal zależy od procesora i pamięci RAM. Już wcześniej zauważyliśmy, że najlepsze rezultaty osiągają płyty główne obsługujące pamięci DDR4.

W Counter-strike: Global Offensive na ustawieniach fabrycznych MSI B660 Mortar wypada podobnie jak swój starszy brat Z690 Tomahawk, osiągając średnio ponad 800 FPS.

Shadow of the Tomb Rider to gra, w której testowane płyty po raz kolejny osiągają zbliżony poziom wydajności.

W GTA 5 przy rozdzielczości FullHD dalej doświadczymy stutteringu. Problemy te znikają, kiedy wyświetlany obraz generowany jest w wyższej rozdzielczości. W tym teście nie zauważymy po raz kolejny wielkich różnic wynikających z zastosowanej płyty głównej

W Cyberpunk 2077 wszystkie testowane płyty uzyskują zbliżony wynik średnich generowanych klatek. Już podczas wcześniejszych testów zaważyliśmy, że najlepsze rezultaty w przypadku pomiaru 1% low (średnia minimalna ilośc klatek) uzyskiwane są na konstrukcjach obsługujących pamięć DDR5.

Podsumowanie

Po raz kolejny podczas naszych testów nie zauważyliśmy różnic w wydajności płyt opartych o układy B660 i Z690. Zastosowanie pamięci DDR5 na płycie MSI jeszcze bardziej pozwala tej konstrukcji osiągnąć najlepsze rezultaty w parze z procesorami Alder Lake.

Choć jest to dobra wiadomość dla użytkowników, trzeba wziąć pod uwagę cenę samej płyty. Niestety - MSI B660 Mortar WiFi kosztuje ponad 1000 zł. I choć w tej cenie jest to jedna z tańszych płyt obsługujących pamięć DDR5, to w podobnej znajdziemy także modele płyt bazujące na układzie Z690 - i to z oferty tego samego producenta. Nawet bogate funkcje samej płyty mogą nie być wystarczającym argumentem do wyboru konstrukcji opartej na B660, ponieważ Z690 posiada jeszcze więcej dodatkowych opcji.

Okazuje się, że jej największa zaletą jest rozmiar. Obecnie trudno na rynku znaleźć konstrukcje M-ATX nie należące do segmentu budżetowego. Te znacząco mogą ograniczać wydajność, gdy zdecydujemy się na wydajniejsze procesory serii Core i7 czy Core i9. Wsparcie dla pamięci DDR5 oraz procesorów Intela 12. generacji pozwala wykorzystać płytę MSI B660 Mortar do stworzenia wydajnego i nowoczesnego komputera zarówno go gier jak i do pracy, przez użytkowników, którym zależy na bardziej kompaktowych rozmiarach swojej jednostki.