DDR4, czy DDR5 - jaka pamięć dla 13. generacji Intela? Sprawdzamy to na przykładzie dwóch płyt AsRocka

Podobnie jak w przypadku procesorów 12. generacji, jednostki Raptor Lake posiadają podwójny kontroler pamięci. To właśnie dzięki niemu możemy uruchomić dwa typu modułów, a o tym, który jest obsługiwany, decyduje wyłącznie zainstalowane gniazdo na płycie głównej. Jednak w przypadku nowych procesorów Intel znacząco podniósł częstotliwość bazową dla modułów DDR5. W przypadku 13. generacji domyślna prędkość wynosi 5600 MT/s, a to nie jest koniec. Dzięki technologii XMP- dedykowanym profilom umożliwiającym łatwe podkręcanie - powinniśmy uruchomić moduły osiągające nawet 7000 MHz. Jednak czy inwestycja w tak drogie moduły ma sens? Jeśli DDR4 działa, czy naprawdę odczujemy różnicę?

Na idealną okazję, aby to sprawdzić, nie musieliśmy długo czekać. Do naszej redakcji dotarły dwie płyty główne od AsRocka, obsługujące oba typy pamięci. Konstrukcje wykorzystują najnowszy chipset od Intela Z790, dedykowany dla procesorów 13. generacji. Pozwoli to nam jeszcze dokładniej sprawdzić, jakiej różnicy w wydajności możemy się spodziewać oraz które moduły zapewniają najwyższą wydajność w połączeniu z Raptor Lakami.

Zobacz również:

• Znowu się pomyliłem? Najlepszy procesor do gier to wcale nie Core i5
• Czy znowu się zawiodę? - sprawdziłem ASRock Intel Arc A750 Challenger D 8GB OC

AsRock Z790 PG Lightning/D4 - Gamingowa płyta z DDR4

Płyta główna AsRock Z790 PG Lightning/D4 to pełnowymiarowa konstrukcja ATX o wymiarach 30,5 x 24,4 cm. Konstrukcja ta należy do znanej serii Phantom Gaming i jest przeznaczona dla graczy. Jednak już pierwsze spojrzenie na tę płytę główną jasno daje nam do zrozumienia, że mamy do czynienia z bardziej budżetowym wariatem. Choć sam producent nie podaje tej informacji, to śmiało możemy założyć, że mamy do czynienia z sześciowarstwowym laminatem PCB.

Cała konstrukcja płyty AsRock Z790 PG Lightning/D4 pozbawiona jest jakiegokolwiek podświetlenia. Płyta charakteryzuje się ciemną, jednokolorową stylistyką. Jednak użytkownicy, którym zależy na efektach RGB, nie będą zawiedzeni, ponieważ producent umieścił aż cztery porty, do których możemy podłączyć zewnętrzne źródła oświetlenia. Do dyspozycji mamy jedno złącze 4-pinowe (dla standardowych 12 V taśm RGB) i trzy złącza 3-pinowe (podświetlenie adresowane 5V ARGB).

Dopisek “D4” w symbolu płyty oznacza, że mamy do czynienia z modelem obsługującym pamięć DDR4. Taka decyzja nie tylko pozwoli nam taniej złożyć komputer, ale umożliwi zaoszczędzić na kosztach produkcji. Jeżeli chodzi o czystość przesyłanego sygnału, gniazda modułów DDR4 mają mniejsze wymagania. Dodatkowo nie ma potrzeby lutowania ich powierzchniowo w technologii SMT.

Na płycie głównej znajdują się cztery gniazda DIMM dla pamięci RAM. Maksymalna obsługiwana pojemność sięga 128 GB. Producent zadeklarował wsparcie dla częstotliwości taktowania 3200 MHz w trybie normalnym i nawet 5333 MHz dzięki wsparciu dla podkręcania modułów i profili XMP 2.0. Obsługa tak szybkich pamięci jest tak naprawdę zabiegiem marketingowym i w późniejszej części tego artykułu wyjaśnimy dokładniej to zagadnienie.

Za chłodzenie sekcji zasilania odpowiadają dwa radiatory o dość prostej konstrukcji, wykonane w całości z aluminium. Co prawda można im zarzucić małą powierzchnię oddawania ciepła (słabe ożebrowanie), jednak nie zawyżaliśmy negatywnego wpływu na wydajność.

Za zasilanie procesora odpowiadają DrMOS SIC654 wyprodukowane przez Vishay o maksymalnym obciążeniu wynoszącym 50 A. Sterowane są przez kontroler od Richtek RT3628AE. Zasilanie procesora pracuje w trybie dublowanie faz, ponieważ jest to konstrukcja zdolna do zarządzania ośmioma niezależnymi fazami - z jedną dodatkową zapewniającymi zasilanie dla zintegrowanego układu graficznego. Za sterowanie napięciem dla SOC odpowiada drugi kontroler o mało mówiącym oznaczeniu Y030 2898. Dzięki temu uzyskano konfigurację 14+1+1. AsRock postanowiło zastosować aż dwa 8-pinowe gniazda zasilania CPU, choć w większości przypadków wystarczyłoby jedno. Dodatkowy zapas mocy na pewno przyda się w przypadku chęci podkręcenia najmocniejszych układów Intela z serii Core i9.

Mimo, że płyta nie należy do topowych konstrukcji, może pochwalić się całkiem imponującym zestawem złącz. AsRock umieściło tutaj aż siedem portów do podłączenia wentylatorów. Nie ma najmniejszego problemu, by skorzystać z nich do podłączenia nawet rozbudowanego systemu chłodzenia cieczą (AIO) wyposażonego w mocną pompę. Na płycie znajdziemy również gniazda do podłączenia zewnętrznych portów USB, w tym jedno zgodne ze wtyczką typu C, zapewniające wsparcie trybu 3.2 Gen 1. Biorąc pod uwagę, że obecnie większą popularnością cieszą się dyski M.2, nietrudno się dziwić decyzji o zastosowaniu tylko czterech portów SATA.

Z racji, że AsRock Z790 PG Lightning/D4 to konstrukcja, która ma charakteryzować się niższą ceną, nie otrzymała wyświetlacza kodów błędów POST. Zamiast niego otrzymujemy tylko 4 diody informujące, na jakim etapie uruchamiania znajduje się płyta główna.

To, co najbardziej nas zdziwiło, to fakt, że płyta główna AsRocka została wyposażona w aż pięć gniazd PCIe. Pierwsze, pełnowymiarowe, zapewnia pełne wsparcie 16 linii i dodatkowo jest ono kompatybilne z PCIe 5 generacji, a drugie jest kompatybilne z PCIe 4.0 x4. Pozostałe trzy gniazda pracują w trybie PCIe 3.0 z prędkością x1.

Jak już nie raz wspomnieliśmy, coraz większą popularnością cieszą się dyski M.2. Nie dziwi zatem, że AsRock Z790 PG Lightning/D4 otrzymał aż cztery gniazda obsługujące te szybkie nośniki danych. Wszystkie złącza wspierają najpopularniejsze wymiary dysków NVMe, takie jak 2242/2260/2280 oraz są kompatybilne z PCIe 4.0 i zapewniają cztery linie sygnałowe. Oznacza to, że - choć mamy do czynienia z układem Z790 - producent zrezygnował z obsługi pamięci masowej w standardzie PCIe 5.0. Kolejną oznaką redukcji kosztów jest fakt, że tylko pierwsze gniazdo posiada dedykowany radiator.

Płyta PG Lightning/D4 wyposażona jest w kartę sieciową 2,5 Gbit LAN (układ Realtek Dragon RTL8125BG). Niestety - nie posiada moduł sieci bezprzewodowej. W przypadku, gdy chcemy skorzystać z sieci bezprzewodowej, możemy zainstalować odpowiednią kartę, np. wyjętą ze starego laptopa, w przeznaczonym do tego slocie M.2 (Key E). Za system audio odpowiada podstawowy kodek Realtek ALC897, kompatybilny z oprogramowaniem Nahimic Audio. Niestety - w tym przypadku nie mamy co liczyć na dodatkowe układy wzmacniające dla słuchawek o wyższej impedancji

Tylny panel I/O również nie zaskakuje. Znajdziemy tutaj siedem portów USB 3.2 - w tym jedno typu C, jedno gniazdo USB 2.0, port HDMI, RJ45, gniazdo PS/2 obsługujące klawiaturę i myszkę oraz trzy złącza audio Jack.

AsRock Z790 Steel Legend - płyta z obsługą szybkich pamięci DDR5

Już pierwsze spojrzenie na tę pełnowymiarową konstrukcję ATX mówi nam, że mamy do czynienia z dużo droższym modelem. Płyty Steel Legend nie są nowością na rynku. Modele z tej serii mają charakteryzować się nie tylko wysoką wydajnością, ale kompromisem między zastosowanymi technologiami a ceną.

Wszystkie płyty Steel Legend charakteryzuje stylistyka utrzymana w lekko militarnym stylu. Kolorystyka czarno-biała ma przypominać cyfrowy kamuflaż znany z licznych gier. Dobrze z całością kontrastują srebrne radiatory, które znajdziemy nie tylko na sekcji zasilania, ale i nad portami M.2. Sam radiator chłodzący chipset jest również zauważalnie większy niż na płycie PG Lightning.

AsRock Z790 Steel Legend na pewno będzie się wyróżniał we wnętrzu naszej obudowy, a to za sprawą efektownego podświetlenia RGB. Producent zastosował wielokorowe diody RGB, na całym PCB. Te podświetlają zarówno logo serii umieszczone na osłonie portów I/O, jak i w okolicach chipsetu czy pod radiatorem skrywającym dwa dyski M.2. Jakby tego było mało - podobnie jak na PG Lightning dostajemy cztery dodatkowe złącza RGB: jedno 12v GRB i trzy 5v ARGB, do których możemy podłączyć podświetlane wentylatory czy listwy. Cóż, niedługo święta, to może... komputer zamiast choinki?

AsRock Z790 Steel Legend to płyta obsługująca moduły DDR5. Znajdują się na niej cztery gniazda DIMM pamięci RAM. Ich maksymalna obsługiwana pojemność sięga 128 GB. Producent zadeklarował wsparcie dla częstotliwości taktowania 5600 MHz w trybie normalnym i ponad 6800 MHz dzięki wsparciu dla podkręcania modułów. Płyta główna obsługuje profile XMP 3.0 przygotowanie specjalnie dla procesorów Intela. Z racji tego, że mamy do czynienia z konstrukcją stawiającą na wysoką wydajność, nie dziwi, że sloty DIMM - gniazda służące instalacji pamięci RAM - są lutowane w technologii SMT (powierzchniowej).

Płyta główna AsRock Z790 Steel Legend została wyposażona w trzy gniazda PCIe o pełnej długości. Jednak tylko pierwsze zapewnia pełne wsparcie szesnastu linii i dodatkowo jest ono kompatybilne z PCIe 5. generacji. Pozostałe gniazda pracują z prędkościami x4/x2 i w odpowiednio dla PCIe 4.0 oraz 3.0.

Z790 Steel Legend posiada aż pięć gniazd M.2 dla dysków NVMe. Dwa zostały umieszczone zaraz pod procesorem, gdzie jedno z nich jest kompatybilne ze standardem PCIe 5.0. Teoretycznie możemy skorzystać z obu portów naraz, jednak problemem mogą okazać się temperatury, ponieważ oba dyski będą umieszczone jakby jeden nad drugim bez możliwości instalacji radiatora. Dodatkowo musimy pamiętać, że po obsadzeniu dysku w gnieździe Blazing M.2 (PCIe 5.0), slot dla karty graficznej będzie dysponował wyłącznie ośmioma liniami sygnałowymi. Jednak będzie to stanowiło wyłącznie problem, gdy posiadamy RTX 4090 w naszym komputerze. Wszystkie dodatkowe cztery sloty są kompatybilne z PCIe 4.0 oraz dysponują czterema liniami sygnałowymi.

Zasilanie jest dostarczane do płyty przez główne i dwa dodatkowe złącza ATX, zgodnie ze schematem 24 + 8 + 8. Płyta AsRocka posiada bardzo solidnie zbudowaną sekcję zasilania dla procesora. Podsystem zasilania realizowany jest według schematu 16+1+2 (CPU+GPU+AUX). Ten w pełni cyfrowy wykorzystuje inteligentne przetworniki mocy (SPS). Prawdopodobnie, podobnie jak w przypadku płyty PG Lightning/D4, mamy do czynienia z układem pracującym na zasadzie dublowania faz. Czyli - pojedynczy sygnał PWM z kontrolera odpowiada za sterowanie dwoma mosfetami. Główne szesnaście faz procesora bazuje na 60 A DrMOS’ach (ISL99360), produkowanych przez Intersil. Wszystkim steruje kontroler Renesas RAA229131.

Testowana przez nas płyta AsRock Z790 Steel Legend została wyposażona w dwie karty sieciowe. Pierwsza to 2,5 Gbit LAN produkcji Realteka (układ Dragon RTL8125BG). A jeżeli chcielibyśmy skorzystać z sieci bezprzewodowej, możemy wykorzystać zainstalowany moduł Intela AX211, który jest kompatybilny ze standardem Wi-Fi 6e.

System audio nie uległ zmianie. Podobnie jak w Z790 PG Lightning bazuje na kodeku AL897. Obsługuje on dźwięk przestrzenny 7.1 i jest kompatybilny z SteelSeries Nahimic Audio. AsRock zdecydował się dodatkowo na zastosowanie profesjonalnych kondensatorów audio produkcji Nichicon typu „Fine Gold”, które mają poprawić wrażenia akustyczne.

Panel I/O może nie imponuje, ale zapewnia odpowiednia ilość złącz do podłączenia urządzeń zewnętrznych. Znajdziemy tutaj:

• 1 x Display Port 1.4
• 1 x HDMI 2.1
• Złącze anteny Wi-Fi
• 1 x 2,5 Gbit LAN
• 1 x optyczne wyjście S/PDIF
• 1 x USB 3.2 Gen (Typ C - 10 Gb/s)
• 1x USB 3.2 Gen 2 (10 Gb/s)
• 8 x USB 3.2 Gen 1 (5 Gb/s)
• 5 x gniazda audio

Platforma testowa i procedura

Możliwość przetestowania wpływu zastosowanej pamięci RAM na płytach tego samego producenta jest na pewno kluczowa. Jak wiemy - i co nie raz udowadniały nasze testy - producenci dość luźno stosują się do wytycznych Intela, jeżeli chodzi o zachowanie power limitów. Z tego właśnie wynikają przeważnie różnice w wydajności. Jednak, skoro dokonujemy porównania dwóch typów pamięci na płytach AsRocka, śmiało możemy założyć, że w obu przypadkach zachowanie procesora oraz sterowanie zegarami turbo powinno być niemalże identyczne. Dzięki temu spokojniej mogliśmy podejść do samego porównania wyników, wykluczając dodatkowe zmienne.

W przypadku pamięci DDR4, wybór ustawień podyktowany był racjonalizmem. Co prawda wykorzystaliśmy drogie moduły Kingstona 4800 MHz, jednak postanowiliśmy zastosować ustawienia symulujące dużo tańsze zestawy. Dlaczego? Musimy pamiętać, że procesory 12. oraz 13. generacji posiadają niezależny kontroler pamięci z własną szyną wymiany danych. W celu uzyskania najwyższej wydajności, konieczne jest utrzymywanie stosunku 1:1 między zunifikowanym zegarem kontrolera pamięci i zegarem pamięci, analogicznie jak ma to miejsce w przypadku platformy AMD. Tak zwany “Gear 1” jest możliwy do osiągnięcia tylko w przypadku, gdy korzystamy z modułów DDR4. Dlatego też chwalenie się obsługą szybszych pamięci nazwaliśmy chwytem marketingowym. Pamiętajmy, że podczas pracy asynchronicznej zegarów przeważanie doświadczymy zwiększenia wartości opóźnień co negatywnie wpływa na wydajność. Z tego względu podczas naszych testów zdecydowaliśmy się na ustawienia 3600 MHz oraz opóźnienia 16-18-18-39 2T, co powinno dobrze pokazać możliwości najpopularniejszych modułów DDR4.

Natomiast w przypadku płyty obsługującej pamięć DDR5 i wykorzystanych modułów nie szliśmy na żadne kompromisy. Wiedzieliśmy, że kości te i tak będą pracować w trybie GEAR 2. Z tego względu wykorzystaliśmy najszybszy dostępny w naszej redakcji zestaw dostarczony przez G.Skilla. Kości Trident Z5 posiadają profil XMP 3.0, umożliwiający pracę z częstotliwością 6800 MHz i opóźnieniami CL34-45-45-108. Jeszcze rok temu, aby uzyskać podobne wartości, trzeba było poświęcić nawet i kilka godzin na ręczne podkręcanie kości.

Testy

Każdy test był trzykrotnie powtarzany, a na wykresach prezentowane są uśrednione wyniki.

W przypadku benchmarków i aplikacji nie zauważymy większych różnic w wydajności wynikającej z typu zastosowanej pamięci RAM w naszym komputerze. Co jest dobrą wiadomością, gdy składamy komputer z myślą o pracy, nawet przy obróbce filmów.

Przejdźmy zatem teraz do testów w benchmarkach 3D oraz w grach. Przeprowadzamy je w rozdzielczości Full HD, aby wyeliminować wpływ karty graficznej na ilość generowanych klatek. Po raz kolejny sięgnęliśmy po RTX 4090 od Gainwarda, ponieważ naszym celem było całkowicie wyeliminowanie wąskiego gardła, jakie mógłby stanowić RTX 3080.

Tutaj wyniki nie są już tak spójne. 3DMark potwierdza nasze wnioski z czasów testów pamięci RAM na platformie Alder Lake. Tam również w nowszym teście Time Spy widzieliśmy sporą przewagę modułów DDR5. Z grami jest podobnie, najnowsze tytuły czy te, które zostały lepiej zoptymalizowane, osiągają zauważalnie lepsze rezultaty, gdy komputer korzysta z nowszego typu pamięci. Różnice występują nie tylko przypadku testów przeprowadzanych z procesorem Core i9-13900K, ale i “słabszym” Core i5-13600K.

By łatwiej wykazać różnice w zastosowanej pamięci wyniki zebraliśmy na tym podsumowaniu.

Podsumowanie

Jak pokazały nasze testy, szybka pamięć DDR5 może zapewnić wzrost wydajności w stosunku do swoich poprzedników. Niestety, jest to okupione znaczącym wzrostem ceny naszego komputera. Choć płyty główne obsługujące pamięci DDR4 i DDR5 (często nawet z tej samej serii) są wyceniane podobnie, to największa różnica dotyczy ceny samych kości. Wykorzystane w naszym teście moduły G.Skilla kosztują ponad 2 000 zł, co jest wartością wręcz niebotyczną. W tej cenie kupimy przecież 32 GB pamięci DDR4 - często nawet z płytą główną!

Wróćmy jednak do podsumowania obu płyt AsRocka, będących przedmiotem testów. Tutaj obie konstrukcje na pewno nie rozczarowują. Musimy pamiętać, że należą one do zupełnie innego przedziału cenowego i kierowane są do innych użytkowników.

Po AsRock Z790 PG Lightning/D4 sięgną na pewno osoby składające komputer w bardziej ograniczonym budżecie. Dużym plusem właśnie może być w tym momencie obsługa pamięci DDR4, przez co można wykorzystać nawet posiadane już kości. Płyta zapewnia sporo możliwości rozbudowy czy zestaw interfejsów. Jak pokazały nasze testy, spokojnie jest w stanie poradzić sobie nawet z najmocniejszym procesorem dostępnym na rynku.

AsRock Z790 Steel Legend to bardziej “kompletna” i przyszłościowa płyta. Oczywiście mamy tu na myśli późniejszą rozbudowę, np. o dysk i kartę graficzną PCIe 5.0, niż wymianę procesora, ponieważ następna generacja procesorów Intela będzie już wykorzystywała nowe gniazdo. Jednak zastanówmy się, jak często zdarza nam się wymieniać sam procesor, a nie cały komputer. Dodatkowo w standardzie dostajemy kartę sieciową pracującą w standardzie Wi-Fi 6E, 2,5 Gbit LAN i aż 8 portów SATA. Na pewno swoim oryginalnym wyglądem przykuje uwagę wielu entuzjastów, urozmaicając nudne wnętrze naszego komputera efektowym podświetleniem.